e
sv

Kürt Edebiyat Tarihi

Kürt edebiyatı tarihten beri çeşitli dönemlerde birçok topluluk tarafından anılmıştır. Kürt Edebiyatında öne çıkan şaheserler farklı ırklardaki toplulukları dahi etkisi altına almıştır. Örneğin Baba Tahir Uryanın eserleri birçok topluluk tarafından beğenilerek okunmaktadır. Bizlerde bugün Kürt Edebiyat Tarihi başlıklı makalemiz ile Kürt Edebiyatının geçmişi hakkında konuşup, Kürt Edebiyatı şarileri ile Kürt Edebiyatı şiirleri hakkında bilgiler vereceğiz. Ayrıca makalemizde Kürt Edebiyatı Dergilerini de görmek mümkündür.
kürt edebiyat eserleri
avatar

Kundir

  • e 0

    Mutlu

  • e 0

    Eğlenmiş

  • e 0

    Şaşırmış

  • e 0

    Kızgın

  • e 0

    Üzgün

Kürt edebiyatı tarihten beri çeşitli dönemlerde birçok topluluk tarafından anılmıştır. Kürt Edebiyatında öne çıkan şaheserler farklı ırklardaki toplulukları dahi etkisi altına almıştır. Örneğin Baba Tahir Uryanın eserleri birçok topluluk tarafından beğenilerek okunmaktadır. Bizlerde bugün Kürt Edebiyat Tarihi başlıklı makalemiz ile Kürt Edebiyatının geçmişi hakkında konuşup, Kürt Edebiyatı şarileri ile Kürt Edebiyatı şiirleri hakkında bilgiler vereceğiz. Ayrıca makalemizde Kürt Edebiyatı Dergilerini de görmek mümkündür.

Kürt Edebiyat Tarihi

Kürt edebiyatı sürgün kentlerde var olup eserler üretilmiş ve son yıllarda yurduna yeniden dönmüş bir edebiyattır. Yazar Necip Fazıl Kısakürek’in deyimiyle öz yurdunda garip, öz yurdunda parya olmuş bir edebi akım olmuştur. Çok zorlu mücadeleler vermiş olmakla olmamak arasında gel gitler yaşamış bir edebiyattır. Kürt edebiyatı kendini Arap harfleri ile oluşturmuştur. Klasik Kürt Edebiyatının doğuşu medreselere dayanır. Uzun yıllar ilim yuvası olarak hizmet veren medreselerde çok güçlü şairler yetişmiştir. Birçok kaynakta Kürt edebiyatının yazılı dil olarak geçmişinin İslamiyet öncesi döneme ulaşmadığı söylenir. Kürtçe edebiyat dünyasında yerini 15. Yüzyıldan sonra almaya başladı.

 

Kürtçe dil olarak Arapça ve Farsçadan etkilenmiştir. 15. Yüzyılda Arapça ve Farsça dünya entellektüel yaşama damgasını vurmuş dillerdi İlk dönem Kürt şiiri için Elî Herîrî büyük önem taşır. Melayê Cizîrî, Melayê Bateyî, Mele Perîşan, Feqiyê Teyran önemli kürt şairlerdir. Medresede Arapça ve Farsça eğitim gören şahsiyetler kürtçe şiirler ve divanlar yazmışlar. Güçlü tasavvuf bilgilerine sahip olan şairler Kürtçenin canlı bir entelektüel dile dönüşmesi için mücadele etmişlerdir.

Kürt Edebiyatı Şairleri

Klasik dönemde Melayê Cizîrî’den sonraki en önemli çıkışı Ehmedê Xanî yakalamıştır. En önemli eseri Mem û Zîn yüzyıllardır değerini korumuştur. Xanî, Memê Alan ismini taşıyan kadim bir Kürt destanını eserine uyarladı. Xanî, Mem û Zîn dışında da üretimini sürdürmeye devam etmiştir. Nûbihar, daha çok bir sözlük niteliğinde olup daha çok çocuklara hitap eder. Klasik Kürt edebiyatı Bedirhan beyliğinin yıkılmasından sonra ciddi bir suskunluk dönemine girmiştir.

Bedirhaniler sürgüne gönderildiği dönemde, özellikle Celadet ve Kamuran Bedirhan kardeşler Kürt dili ve edebiyatı için çok önemli çalışmalar yaptı. İlk Kürtçe gazetesi Kürdistan, Mîqtad Mîthat Bedirxan tarafından 1898 yılında Kahire’de basıldı. Bu gazete sürgündeki ilk Kürtçe metinler olarak da değerlendirilir. 1840’lı yıllarda Mela Mehmûdê Beyazîdî, Mem û Zîn’in izinden bir öykü yazarak, bugünün yazılı ilk öyküsü olmuştur. 1913 yılında Fuadê Temo’nun, Çîrok (öykü) adlı öyküsü ortaya çıkmıştır.

 

Celadet Ali Bedirhan 1919’lu yıllarda Kürtçe için alfabe çalışmaları başlattı. Bedirhan rüyasını 1930’lu yılların başında Hawar dergisini çıkarmaya başlayarak gerçekleştirir. Çok ciddi uğraşılar sonunda Kürtçeyi eksiksiz yansıtan alfabeyi kullanmaya başlamış, dergideki yazıları kürtçe alfabesi ile yazmaya başlamıştır.

kürt edebiyat eserleri

kürt edebiyat tarihi geçmişi

Kürt Edebiyat Eserleri

Derginin ilk 23 sayısında Arap ve Latince kullanan Bedirhan 24.sayıdan itibaren sadece Latin alfabesini kullanıp bugünkü Kürtçe alfabeyi kurmuştur. 1932 ve 1943 yılları arasında çıkan Hawar dergisi Kürt edebiyatı için dönüm noktası olmuştur. Celadet ve Kamuran Bedirhan, Osman Sebrî, Nûredîn Zaza, Qedrî Can, Cigerxwîn bu dergide yazan bazı yazarlardır. Bu dergide yaklaşık 70 öykü yayımlanmış olup birçok yazar ve şair ortaya çıkmıştır.

 

Sovyet Kürtleri de daha 1929’da Latin alfabesiyle eserler vermeye başladı. İlk Kürtçe romanı yazan Erebê Şemo, Şivanê Kurmanca adlı romanını latin alfabesiyle yazmıştır. Erebê Şemo, Stalin döneminde sürgün edilmiş ve tren rayları döşeme işinde çalıştırılmıştır. Bu roman da o dönemlerin izlerini taşır. Önemli bir Kürt direniş destanı olan Dımdım destanını romana uyarlanıp aynı isimle yayınlamıştır. Diğer romanları ise Jiyana Bextewar, Hopo ve Berbang’dır.

Irak dağlarında rejime karşı ayaklanan İbrahim Ehmed’in Jana Gel romanı da kürt edebiyatı için büyük önem taşır. Bu roman 1952 yılında yazılıp 1972 yılında yayımlanmıştır. Rehîmê Qazî’nin Pêşmerge adlı romanı 1959 yılında Erivan ve Bağdat’ta yayımlandı.

Kürt Edebiyat Dergileri

Sürgünde serpilen Kürt edebiyatı Hawar ekolünün dağılmasından sonra suskun bir döneme girdi. Türkiye’deki Kürtçe üzerine baskılar, dilin yaşam alanlarından çıkarılmaya çalışılması, Kürt diye bir şeyin olmadığının söylenmes kürt edebiyatının gelişmesini engellemiştir. 1979 yılında Tîrêj dergisinin çıkmasıyla Kürtçe ürünler verilmeye başlandı. Bu dönemde Rojen Barnas mizahi öykülerini ,M. E. Bozarslan Meyro adını taşıyan bir öykü kitabı yayınladı. Barnas ilerleyen yıllarda şiire yönelip Kürtçe şiirde ciddi açılımlar yaptı.

 

1980 darbesinden sonra Kürt yazarlara yeniden sürgün yolu göründü.1990’lı yıllarda İsveç’te çok ciddi bir entelektüel çaba ortaya çıktı. Firat Cewerî’nin editörlüğünde Nûdem dergisinin yayın hayatına başladı. Bu akım Hawar’ın yeniden dirilişi olarak görüldü. Mehmed Uzun’un bazı romanlarının burada yayınlandı. Firat Cewerî, Hesenê Metê, Rojen Barnas, Mustafa Aydoğan, Süleyman Demir, Mehemed Dehsiwar, Fawaz Hûsen, Emin Narozi gibi yazarlar Kürt edebiyatı önemli eserler verdiler. Mahmud Baksi de bu dönemde yazdığı romanlar ile dikkatleri üstüne çekmeyi başardı.

 

Türkiye’de dil yasaklı olmasına rağmen Rewşen ve Nûbihar dergilerinin yayın hayatına başlaması Kürt Edebiyatı için büyük önem taşır. Rewşen dergisi Mezopotamya Kültür Merkezi’nin bünyesinde yayına başladı. Bu dergi sayesinde Türkiye’de birçok genç yazar yetişti. Bu dergi daha sonra yayın hayatına Jiyana Rewşen ismiyle devam etti. Nûbihar dergisi klasik Kürt edebiyatını okuyucuyla buluşturdu.

Kürt Edebiyatı Dili

Kürtçenin birçok alanda serbestleşmesiyle birlikte sürgünde yaşayan ve Türkiye dışında yayımlanan birçok eserler artık Türkiye’de yayımlanmaya başladı. Kürt dili ve edebiyatı, 1400’lü yıllardan itibaren canlı bir şekilde yaşamış, ancak Bedirhanilerin yıkılmasıyla birlikte sekteye uğramıtır. Kürt entelektüellerine sürgün yolu açılmış, önemli eserler sürgün yollarında yazılmıştır.

Kürtçe alfabesi 31 harften oluşmaktadır. Bu harfler a, b, c, ç, d, e, ê, f, g, h, i, î, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, ş, t, u, û, v, w, x, y, z olarak sıralanabilir.

******************************************************

KÜRT EDEBİYATI KONUSUNA BENZER MAKALELER: 

okuyucu yorumlarıOKUYUCU YORUMLARI

Sıradaki içerik:

Kürt Edebiyat Tarihi