Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri

Kundir

Paylaş

Paylaş

0 Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 1

  Mutlu

• 0

  Eğlenmiş

• 0

  Şaşırmış

• 0

  Kızgın

• 0

  Üzgün

Kürt tarihi zaman zaman çeşitli devlet ve beyliklerle karşımıza çıkmıştır. Kürdistan tarihinde birçok Kürt beyliği, Kürt emirliği ve Kürt devletleri ortaya çıkmıştır. Bu beylik ve devletleri zamanla sitemizde paylaşmaya çalışacağız. Bu vesile ile Kürt ve Kürdistan tarihi hakkında ilk çalışmamız Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri başlıklı makalemiz olacaktır.

Bu makalede Kürt emirlikleri, Kürt beylikleri ile beraber Kürdistan tarihine de kısaca değineceğiz. Kürdistan tarihini inkar edenlerin ve Kürdistan Tarihine yasak koyanların bu çalışmamız sayesinde Kürdistanın varlığını ve tarihteki yerini anlatacağız. Umuyoruz ki bu vesile ile kalpleri hakikate kapalı olup ırkçı bir yaklaşımla karşılamaz ve gerçekten tarihten haberdar olurlar.

Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri

Kürt Halkı’nın tarih boyunca kurduğu güçlü devletlerin yanında, coğrafi olarak küçük bölgelere hitap etmesine rağmen, çok uzun süre hakimiyetini devam ettirdikleri beylikler, prenslikler ve emirlikler de bulunmaktadır. Bu Kürt beylikleri, emirlikleri ve prenslikleri sayesinde Kürtler hem öz benliklerini yitirmemiş, hem de dış baskılara maruz kalmadan hayatlarını yüzyıllar boyunca devam ettirebilmişlerdir.

Özellikle Kürtlerin Müslümanlığı kabul etmesinden sonra kurulan Kürt Devletleri ve Kürt Beylikleri daha bilinir konumdadır. Bunda hiç şüphesiz tarihi olarak ilgili dönemin daha yakın olmasının da büyük payı bulunmaktadır. Yüzyıllar boyunca hüküm süren en güçlü Kürt beylikleri arasından bazılarını sizler için derledik.

en güçlü kürt beylikleri

Kürtlerin Tarihte Kurdukları Devletler

Kürtler tarih boyunca Kürdistan ve Ortadoğu topraklarında hakimiyet kurmuşlardır. Kan ve kavgaya meyilli olmayan bir topluluk olduklarından ötürü tarih boyunca farklı devletlerin egemenliği altında yaşayıp savaşlara katılmışlardır. Devlet kurmak yerine asıl gayeleri kendi dil, kültür ve coğrafyalarına(Kürdistan) saygı duyanlara karşı kardeşçe beraber yaşamak olmuştur. Ta ki ırkçı saldırılardan sonra Kürtlerin bu iyi tutumları görmezden gelip yok olunca, ırkçı tavırlar başladıktan sonra artık Kürtler de kendi haklarını korumak için çalışmışlardır. Tarih birçok Kürt devletinin varlığından bizleri haberdar etmektedir. Devlet dışında çeşitli emirlikler ve büyük aşiretler de mevcuttur.

Kürtlerin Tarihte Kurdukları Devletler ufak bir araştırma sayesinde gün yüzüne çıkarılabilirken, bazı devletleri pek bilen ne yazık ki yoktur. Bizler de zamanla bilinen ve pek bilinmeyen tüm Kürt devletlerini sitemizde paylaşacağız. Tarihte geçen en son Kürt devleti İran Kürdistanında Pêşewa Qazî Mihemmed tarafından ilan edilen Mahabad Kürdistan Devleti olmuştur. Qazî Mihemmed tarafından ilan edilen bu devlet, Irak Kürdistan Başkanı Mesud Barzani’nin babası Mela Mustafa Barzaninin desteğini de almıştır. Hakkeza Mola Mustafa Barzani Kürdistan Devletinde General ünvanına sahip bir komutan görevini ihya etmekteydi. Bizlerde tarihte çıkan Kürt devletleri dışında Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri başlıklı makalemizde Kürt emirlikleri ile Kürt beylikleri hakkında konuşacağız. Büyük bir araştırmanın sonucu olan bu çalışmadan istifade etmenizi ummuyoruz.

erdelan(ardelan) prensliği

Erdelan(Ardelan) Prensliği

Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri arasında Erdelan Prensliği ilk sıramızda yer alıyor. 1169 yılında bugün ki Irak ile İran sınırının İran’a bakan tarafından kurulan bir Kürt prensliğidir. Merkez olarak öncelikle Şehrizor’u seçen aşiret, sonrasında Senendec şehrini kabul etmiştir. Prensliğin başkentinin Şehrizor’dan Senendec’e taşınmasında özellikle 14. yüzyılda yaşanan Osmanlı – Safevi savaşlarının etkili olduğu düşünülmektedir. Zira bu savaşların yaşandığı dönemde Ardelan Prensliği tam bir merkez ve tarafların karşılaşma noktası konumundaydı. Buna rağmen Erdelan yahut Ardelan Prensliği, bölgedeki hakimiyetini yüzyıllar boyunca sürdürmüştür. 1867 yılında Kaçar Hanedanlığı tarafından yıkılana kadar bu bölgedeki varlıklarını güçlü şekilde kabul ettiren prensliğin hüküm süresi tam 698 yıldır. Prensliğe son veren Kaçar Hanedanı Nasıreddin Şah’tır. 698 yıl ayakta kalan Erdelan Beyliği, tarihte en uzun süre yaşamış prenslik ya da beylik konumundadır.

Ünlü Kürt tarihçi Şeref Han’ın Şerefname isimli eserinde geçtiğine göre Ardelan Prensliği, Erdelan aşireti tarafından kurulmuştur. Ailenin bilinen en eski üyesi ise Bawa Ardelan’dır. Ham Erdelan aşiretine göre, hem de Şerefname isimli esere göre Erdelan Aşireti Diyarbakır kökenli Mervani aşiretinin bir koludur. Zamanında bu bölgeye göç ederek Ardelan Prensliğini kuran aşiretin üyeleri, günümüzde dahi aynı bölgede yaşamaktadırlar.

Ardelan Prensliği’nden günümüze kalan pek çok eser vardır. Özellikle Baba Yadigar (8.yüzyıl), Mela Perişhani (14.yüzyıl), Mevlevi Kurd (1806-1882) ve Mesture Erdelan gibi şair ve yazarlar; Erdelan Aşireti üyesidir. Bu şair ve yazarların verdiği eserler, prensliğin kültürel mirası olarak kabul edilmektedir. Ayrıca aşiretin dini inanışı ile ilgili olarak günümüze ulaşan bilgilere göre, aşiret mensupları Alevi ağırlıklı idiler.

badinan beyliği

Badinan Beyliği

Badinan yahut Bahdinan Beyliği olarak tarihi kayıtlarda yer alan bu beylik tarih sahnesine 1376 yılında çıkmıştır. Tarihin kaydettiği en güçlü ve en uzun süre hayatını devam ettiren beylikler ve hanedanlar arasında yer almaktadır. 14. yüzyılda Hakkari ilinin Şemzinan bölgesinde hüküm sürmeye başlayan beyliğin, Bahaddin isminde bir aşiret lideri tarafından kurulduğu bilinmektedir. Badinan ya da Bahdinan olarak bilinen beyliğin ismi de kurucusundan dolayı bu şekilde olmuştur.

Badinan Beyliği’nin başkentliğini uzun süre Amediye yapmıştır. Bunun yanında Badinan beyliğinin en güçlü olduğu dönemde kendisine bağladığı yerler; Duhok, Zaho, Akre, Simele ve Şeyhan olarak sıralanabilir. Bölgedeki varlığını yüzyıllar boyunca sürdüren bu güçlü beylik 1726 ila 1767 yılları arasında aralıklarla devam eden Osmanlı – Safevi savaşlarının ortasında kalmıştır. Her iki güçle de aynı anda mücadele etmek durumunda kalan beyliğin şehzadeleri sonunda güçsüz düşmüştür. Osmanlı Devleti tarafından 1843 yılında Musul sancağına dahil edilen Badinan Beyliği’nin kültürel mirası el yazması eserlerdir. Bölgenin en büyük kütüphanelerinden olan Badinan Kütüphanesi’nde bulunan 400’ü aşkın el yazması eser, 1. Dünya Savaşı sonrasında bölgeye gelen İngilizler tarafından tahrif edilmiştir. Bu nedenle beyliğin kültürel mirası yok olmuştur.

soran emirliği

Soran Emirliği

Soran emirliği 1830 yılında Osmanlı’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir. İran, Erbil, Baban Beyliği ve Bahdinan Beyliği arasında bulunan, bugün Kuzey Irak’ta yer alan topraklarda yaşayan ve burada bağımsızlığını ilan eden Soran Emirliği aslında 1500’lü yıllardan önce bölgedeki beyliklerden birisi konumundaydı. Öyle ki; 1514 yılındaki Çaldıran Savaşı sonrasından Soran Emirliği de pek çok diğer emirlik ve beylik gibi Osmanlı Devleti’ne bağlılığını bildirmiş ve Osmanlı Devleti’ne katılmıştır.

Soran Emirliği 1830 yılında bağımsızlığını ilan etmesinin akabinde ancak 5 yıl kadar hüküm sürebilmiştir. Osmanlı Devleti 1835 yılında bölgeye tekrar hakim olunca Soran Emirliği de ortadan kalkmıştır. Bağımsızlığını ilan etmeden önce Osmanlı Devleti’ne bağlı bir özerklik konumunda olan Soran Emirliği, bağımsızlığı boyunca geçen 5 yıllık süreçte başkent olarak Revandiz’i kullanmıştır.

soran emirliği

Soran Emirliği, Soran Emirleri

Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri makalemizin devamını Soran Emirliği oluşturmaktadır. Çaldıran Savaşı’nın evvelinden başlamak üzere emirliğin toplamda 24 emiri olduğu bilinmekle birlikte, tarihi kayıtlarda bu emirlerin hepsinin ismine rastlanılmamaktadır. Soran Emirliği’nin bilinen emirleri şöyledir…

Kelos

İsa

Şah Ali Bey

Pir Budak bin Şah Ali Bey

Mir Seyfeddin

Mir Hüseyin

Mir Seydi bin Şah Ali Bey

Emir Seyfeddin bin Mir Hüseyin bin Pir Budak

Kuli Bey bin Süleyman Bey Mir Seydi

Budak Bey bin Kuli Bey bin Süleyman Bey

Süleyman Bey bin Kuli Bey bin Süleyman Bey

Ali Bey bin Süleyman Bey

Şık Ali Bey

177??-1816 Süleyman Bey

1816-1825 Hanzad (Tek Bayan Hükümdar)

1825-1835 Mir Muhammed (Osmanlı’dan bağımsızlığını ilan ettiği dönemdeki emir)

baban prensliği

Baban Prensliği

Bugün ki Süleymaniye şehri merkezli olarak kurulan Baban Prensliği’nin kuruluş yılı olarak tarihi kayıtlarda 1649 yılı yazılıdır. Baban Prensliği’nin kurucusu Faqi Ahmet isminde bir aşiret reisidir. Faqi Ahmet’in reisi olduğu aşiretin adı Baban Aşireti olduğu için, prensliğin adı da Baban Prensliği olarak anılmıştır.

Baban Prensliği 1649 yılından itibaren Osmanlı Devleti’ne bağlı bir prenslik olarak Süleymaniye’de hüküm sürmüştür. Bununla birlikte 19. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı’nın merkezi yönetim anlayışını benimsemeye başlaması sonrasında Baban Prensliği ile aralarında çeşitli ihtilaflar baş göstermiş ve sonrasında iki taraf savaş konumuna gelmiştir. 1850 yılında Baban Prensliği’nin başkenti Süleymaniye’ye giren Osmanlı ordusu, Baban Prensliği’ni yıkmıştır. Bununla birlikte köklü Baban ailesinin fertleri halen o bölgede yaşamaktadır. Ayrıca devam eden yıllarda gerek Osmanlı idaresinde, gerekse mensubu olduğu ülke idarelerinde Baban Ailesi mensupları önemli görevlerde bulunmuşlardır. Baban Prensliği döneminde yetişmiş ve bilinen en ünlü kültür adamı Şair Ali’dir. Tarihteki Kahraman Kürt Kadınları hakkında daha fazla bilgi almak için tıklayabilirsiniz.

baban hükümdarları

Baban Prensliği Hükümdarları

Ahmed Fakih ya da Faqih, 1649-1670

Süleyman Baba, 1670-1703

Khan Mohammed Paşa, 1721-1731

Navayub Khaldi Paşa, 1732-1742

Navayub Selim Paşa, 1742-1754

Navayub Süleyman Paşa 1754-1765

Muhammed Paşa, 1765-1775

Abdullah Paşa, 1775-1777

Ahmed Paşa, 1777-1780

Mahmud Paşa, 1780-1782

İbrahim Paşa, 1782-1803

Abdurrahman Paşa, 1803-1813

Mahmud Paşa, 1813-1834

Süleyman Paşa, 1834-1838

Ahmed Paşa, 1838-1847

Abdallah Paşa, 1847-1850

Bitlis Prensliği

Bitlis Prensliği, bir diğer adıyla Bitlis Mirliği… Tarihte en uzun süre yaşamış, ayakta kalmış 2. beylik konumundadır (Bu alandaki liderlik yine bir Kürt beyliği olan Ardelan Beyliğine aittir, yukarıda da belirttiğimiz gibi). Bitlis Prensliği 1182 yılında kurulmuş olup, varlığını 1847 yılına kadar devam ettirmiştir.

Bitlis Mirliği’ne ya da Bitlis Prensliği’ne dair günümüze ulaşan en net yazılı kaynaklar Peder M. Guiseppe Campanile tarafından kaleme alınmıştır. Peder M. Guiseppe Campanile tarafından yazılan “E dele sette religione ivi esistenti” isimli kitap 2 bölümden oluşmakta ve ilk bölümü tamamen –kitapta geçen ifadeyle- Bitlis Mirliği’ne ayrılmıştır.

botan beyi

Botan Emirliği

Yüzyıllarca Hüküm Süren En Güçlü Kürt Beylikleri yazımızın son emirliği ise Botan Emirliği olmuştur. Tarihte en uzun yaşamış beyliklerden birisi olan Botan Emirliği 1330 yılında kuruldu. 1855 yılında Osmanlı Devleti tarafından yıkılana kadar 500 yılı aşkın ayakta kalan Botan Emirliği’nin son döneminde emirliğe hükmeden kişi Bedirxan Bey’dir. Osmanlı Devleti’nin Botan Emirliği’ni ele geçirmek üzere gelmesi üzerine Bedirxan Bey askerlerine dokunulmaması şartıyla teslim olmuş ve Girit adasına sürgüne gönderilmiştir. Kürt Tarihini Ne Kadar Biliyorsunuz?(Test) başlığımıza tıklayarak Kürt Tarihi hakkındaki bilginizi soruları cevaplayarak ölçebilirsiniz.