Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri

Kundir

Paylaş

Paylaş

0 Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 2

  Mutlu

• 0

  Eğlenmiş

• 0

  Şaşırmış

• 0

  Kızgın

• 0

  Üzgün

Kürt edebiyatında önemli bir konuma sahip ve Filozof olarak nitelendirilen Ehmedê Xanî üzerine ele alacağımız Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri başlığımızda, Ehmedê Xanî’nin önemli eserleri ve şiirtleri üzerinde duracağız. Bu vesile ile yazımızın Ehmedê Xanînin edebi yönünü tanıtmaya da yarayacağını düşünüyoruz.

Ehmedê Xanî hakkında bilgiler internette olmasına rağmen ne yazık ki Ehmedê Xanînin eserleri hakkında pek önemli bilgiler mevut değildir. Bizler de bu eksiği gidermek adına Ehmedê Xaninin şiirlerinden en çok beğenilen birkaçını alıp eserleri ile beraber konumuzda yer vermeye niyet ettik. Faydalı ve istifade edeceğiniz bir yazı olmasını ümid ediyoruz.

Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri

Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri adlı makalemizde ünlü Kürt şairi Xanî hakkında önemli bilgiler paylaşacağız. Kürt edebiyatında önemli bir konuma sahip olan Ehmedê Xanî’nin kitaplarını ele alıp sizler için derledik. Ehmedê Xani Eserleri alanında yer alan bu makalemiz önemli bilgiler ile karşınıza çıkmaktadır.

Ahmed-i Hani 17. Yüzyılda yaşamış ünlü bir düşünür, İslam alimi, edebiyatçı, tarihçi ve şair olarak gerek Kürt Tarihi gerek Anadolu tarihi açısından önemli bir şahsiyet. Antik Yunan Felsefesi, İslam Felsefesi alanlarında önemli tahsiller görmüş ve Bağdat, Halep, Şam, Tahran gibi Mezopotamya’nın başlıca şehirlerinde eğitimler almıştır.

Ahmed-i Hani’nin ele aldığı eserler, onu İslam dünyasının önemli alimlerinden biri haline getirmiştir. Dil bilimi üzerine gerçekleştirdiği çalışmalarla bir dil bilimci olduğu da söylenmektedir. Astronomi ve Coğrafya alanında da önemli bir yapıtı bulunmaktadır.

Mem û Zin Eseri

 Mem û Zîn: Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri alanında ilk paylaşacağımız eser Mem û Zîn eseri olacaktır. Kürtçenin Kurmanci lehçesinde yazılan bu manzum eser, Ahmed-i Hani’nin en ünlü eseri olarak biliniyor. Eser, halk arasında söylenegelen mitolojik bir hikayeye dayanıyor.

Milattan önce gerçekleşen bu mitolojik destan birbirine aşık olan ancak kavuşamayan bir çiftin hikayesinden bahsediyor. Bu hikayeden ilham alarak manzum bir eser ele alan Ahmed-i Hani, eseriyle iyiyi ve kötüyü, iyi-kötü arasındaki karşıtlığı gözler önüne sermeyi amaçlamıştır. Eser 1991 yılında yönetmenliğini Ümit Elçi’nin üstlendiği bir sinema filmine de uyarlanmıştır.

Nûbihara Biçukan: Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri makalemizdeki ikinci eserimiz ise genellikle her Kürt çocuğuna okutulan ve birer Kürtçe Sözlük niteliğinde olan Nubihara Biçûkan eseri olacaktır. Kürt tarihindeki ilk Kürtçe sözlük! Kürtçe-Arapça olarak hazırlanmış bir manzum sözlük olmak özelliğine sahiptir. Kürdistan medreselerinde Kürtçe eğitim verilebilmesi amacıyla Ahmed-i Hani tarafından hazırlanmıştır. Mem û Zîn’de olduğu gibi bu eserde de Kurmanci lehçesiyle yazılmıştır. 17. Yüzyıldan bugüne kadar Kürt medreselerde yer almış, ezberletilmiş ve şu ana kadar yayınlanan birçok Kürtçe manzum sözlüğe bir çeşit ilham olmuştur.

Eqîdeya İmanê

Eqîdeya Îmanê (İnanç Risalesi): Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri alanındaki bir diğer eser ise İnanç Risalesi olan ve birer İslami kitap özelliği taşıyan Eqîdeya İmanê adlı eserdir. Mesnevi tarzında yazılan 70 beyitlik bu eser, Ahmed-i Hani tarafından hazırlanmış, Kürt medreselerinde bir ders kitabı olarak okutulmuştur.

İslamiyet’in inanç esaslarını konu alması bakımından dini bir eser hüviyetine sahip olmasının yanında Kürtçe olarak yazılmıştır. Bu durum ilk kez bir dini eserin Kürtçe olarak yazılması bakımından son derece önemli bir ayrıntı. Ahmed-i Hani tarafından atılan bu adım, kendisinden sonra gelen Mela Xelîlê Sêrtî gibi Kürt alimler tarafından devam etmiştir.

Eqîdeya Îslamê, (İslam’ın Akidesi): Ahmed-i Hani tarafından ele alınan bir diğer eser. İslamiyet’in temel akidelerini, temel dayanaklarını kendi düşünceleriyle açıklamış, bir kitapta bütünleştirmiştir.

Ehmedê Xanî Şiirleri

Fî Beyanî Erkanî Îslam (İslam’ın Temelleri): İslamiyet’in temel prensiplerini, öğretilerini ele alarak sade ve yalın bir şekilde okuyucuya ulaştırmayı amaçlamış bir başka dini kitaptır. Ahmed-i Hani tarafından ele alınmış, hazırlanmış ve yüzyıllar sonrasına ulaşmıştır.

Erdê Xweda, (Allah’ın Arzı): Coğrafya ve astronomi alanında da uzmanlığı bulunan Ahmed-i Hani, Erdê Xweda adlı eseriyle bu alanda da önemli bir başarıya imza atmıştır.

Dîwana Helbestan (Şiir Divanı): Ahmed-i Hani tarafından hazırlanan bir şiir divanı olarak birden fazla konuyu içermektedir. Henüz keşfedilmemiş bir hazine olduğu söylenmektedir. Dil ve sanat değeri açısından son derece önemli kabul edilmekte olduğu gibi zengin bir içeriğe sahiptir.

Şêrên Fîlozofî  (Filozofik Şiirler): Ahmed-i Hani 17. Yüzyılın önde gelen şairlerinden biri olarak birden fazla alanda şiir yazabilme özelliğine sahiptir. Bu eserinde anlama ve düşünceye ilişkin şiirler yazmış, daha çok bir filozof imajı yaratmıştır. Şêrên Fîlozofî adlı eserin en az diğer eserler kadar değerli olduğu kabul edilir.

İşte sizlere Ehmedê Xanî şiirleri arasından en sevilen Kürtçe şiirlerden birkaçını paylaşacağız;

Baxê Sorgulan Şiir Sözleri

Ez çûme baxê sorgolan Wextê sehergahê bixef
Min dî sedaya bulbulan Dagirtibûn her çar terf

Sewta hezar û qumrîyan, dengê rubab û muxennîyan
TeŞbîhê bezma bengîyan, hevdengê hevbûn çeng û def

Manendê mest û serxweŞan, ez çûme bezma mehwesan
Ebrû keman û çavreŞan, cerg û dilê min kir hedef

Peygan di cergê, dîlberî ten bûye sendûqa berî
Seddeq ji husna wî perî, hêja li min bû, kerb û gef

Hêja li min bû kerb û kîn, zahir xezeb, batin kenîn
Lê xemzeyek da min nihîn, eqlê me dîsan kir telef

Dîsan hebîba çav belek, îhsan di gel min kir gellek
Lewra dîgel zûlfên xelek aloz me tînin qiŞt û lef

Xemrîy û qiŞt û zulf û xal, hemyan li ser ruxsarê al
Dîger hêbûn ceng û cîdal, lêk alîyan bûn sef bi sef

Sef sef medî wê kirye ceng, hindek hebeŞ hindek fireng
Vêk raperandin wek xedeng, dîger hebûn wan laf û leff (geff)

Diger hebûn de´wa û Şerr, derbû li min tîpa teter
Jêk rakirin qelbu cîger rihtin ji dil xwîna bikef

Rihtin gelek xûna dilan sehmarê zulfê sermilan
Bê rehm û mesta qatilan, meyxwar ji fincana sedef

Wan meyxuran ebter kirin, bê quwwet û rengzer kirin
Wellah „ ji dil kher-kher kirin, „ Xanî “ bi sed ah û esef
(Xanî bese! Ah û esef)

Axiret Firoşin Şiir Sözleri

Da zenn ne birîn ku em xemûŞîn
Em beste dehan û dil xurûŞîn

Genca me di dil, guher tijîne
Her çendî îyan xezef firoŞîn

Şahîn û bi xef, bi libsî dîba
Zahir ji xwe em pelasî poŞîn

Mucmer sifete me cism û can, ûd
Dil ateŞe, daîma bi coŞîn

Meyxane bihiste, Hûre Saqî
Kewser Mey e, lew Me bade noŞîn

Bê hûdene lafê lew ku Xanî
Dunya kirr û axîret firoŞî

Dîla Şiir Sözleri

Dila! Qet nîne meh‘bûbek, ji te cuz’ek nebit lalî
Dilarama! Ne mec’zûbek heye, sirra te jê xalî

Eger sirra di qelban e, weger Nûra di wechan e
Bi min yek reng û yek ta ne, di gel yek bûn li wî alî

Ji xeybê ew bi yek hatin, hemî cotin ne tek hatin
Wekî çavêt belek hatin, bi hev ket Şahî û te’lî

Eger çist e eger Nûr e, eger nêzîk eger dûr e
Birîna aŞiqan kûre, ji ser tîra kurrê Zalî

Ji ser tîra mucewher bû, çi awir bû, çi xencer bû
Ji bo min ra muqedder bû, dema puf kirne selsalî

Weger selsal û fennar im, tijî nûrim tijî narim
Di batin Şubhê xunkarim, bi zahir ketme vî Şalî

Bi zahir Şalê xweh zîba, gellek etles gellek dîba
Gellek sîm û gellek Şîba, me havêtin, cîger nalî

Cîger nalî me havêtin, hemî yek yek hilavêtin
Gello kî bit ku navêt in, hebînek çar û deh salî

Meger hermin divê dîlber, du sed îlman bikim ezber
Ji xilxalan dibit ebter, Mela meqsûde xilxalî

Mela meqsûdê min xal e, ne mulk û menzel û mal ê
Ne îlm ê qal e, Ê hal e, me hasil kir bi ebdalî

Me hasil kir bi xêzanî, bi muŞtaqî, bi heyranî
Wekî genca di wêranî, me peyda kir bi remmalî

Bi remmalî me peyda kir, dilê xemgîn me pê Şa kir
Neqîyyîl-xed û îbra kir, wekî zêrra du sed salî

Neqîyyul-xed tilaya nin, berat û emr û ferman in
Bi tuxra û bi nîŞan in, di dest uşşaqê delalî

Ehmedê Xanînin en sevilen şiirleri arasından birkaçını paylaşıp, Ehmedê Xanî’nin hayatını ele alan bu makalemizde ünlü Kürt şairleri arasında yer alan Ehmedê Xanînin eserlerini de sizlerle paylaştıktan sonra konumuzu sonlandıralım.. Ehmedê Xanînin Hayatı, Türbesi ve Şiirlerini ele alan yeni kapsamlı bir makalede buluşmak ümidiyle…