Baba Tahir Üryan Şiirlerinin Dili

Kundir

Paylaş

Paylaş

0 Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 1

  Mutlu

• 0

  Eğlenmiş

• 0

  Şaşırmış

• 0

  Kızgın

• 0

  Üzgün

Kürt Edebiyatı alanında yaptığımız çalışmalarda bugün Kürt şiirleri arasında en güzel dörtlüklere sahip Baba Tahir Üryan Şiirlerinin Dili hakkında konuşacağız. Baba Tahir Üryan bilinen en eski Kürt şairlerinden biridir, Kürtçe yazılan şiirler arasında en güzel Kürtçe aşk şiirlerini kaleme alan şair, Kürt Edebiyatına tutkun gençlerin gözdesi haline gelmiştir.

Özellikle Baba Tahir Üryan’ın Delal şiiri bir dörtlükten oluştuğu halde her dönemde Kürt gençlerinin dilinde mırıldanan bir dörtlük özelliği taşımaktadır. Şiirin ortaya serdiği anlam bütünlüğü ise tamamen muazzamdır. Şimdi daha fazla uzatmadan sizleri Baba Tahir Üryan Dubeytleri ile Şiirlerinin dili hakkında bilgiler vereceğimiz makalemiz ile baş başa bırakıyoruz..

Baba Tahir Üryan Şiirlerinin Dili

Baba Tahir Üryan’ın şiir diline geçmeden önce kısaca yaşamı ve kendisi hakkında bilgiler verelim. Baba Tahir Üryan; Derviş takma adıyla da anılan bir şair, filozof ve düşünürdür. İran’a bağlı Doğu Kürdistan‘da yer alan Lorîstan / Hemedan şehrinde doğmuş ve yaşamını burada noktalamıştır. Aynı zamanda İran’da yetişen bir velî olarak kabul görür. 10.yüzyılın sonunun 11. yüzyıla bağlandığı yıllarda yaşamıştır.  Gerçek adı Tahir’dir.  Hicri takvime göre 401 senesinde miladi 1010 yılında vefat etmiştir. Naşı Hemedan’da bulunan Hemed Bun-i Bâzâr mahallesindeki bir tepecikte yer almaktadır.

Bu günkü tarihi kaynakları incelediğimizde ne yazık ki onun gerçek yaşamını anlatanlardan çok hakkındaki söylentilerle karşılaşıyoruz. Örneğin sokaklarda çırılçıplak gezdiği ve bu yüzden “Üryan” lakabını taşıdığına inanılıyor. Ayrıca Baba Tahir meczup olarak da nitelendiriliyor.

Baba Tahir Ömer Hayyam’dan 100 yıl önce,  Mevlana Celâleddin Rumî’den ise 250 yıl önce yaşamış olan gerçek bir mutasavvuftur. Ayrıca kendisi büyük bir 4’lük ustasıdır. Ondan feyz alan felsefi tarzın, görüşlerinin, doğa hayranlığının, Ömer Hayyam, Mevlana Celaleddini Rumi gibi büyük isimlere de ilham verdiği söylenmekte. Ehmedê Xanî gibi büyük mısra ustaları da Baba Tahir’in beyitlerinden etkilenmiştir. Son olarak yakın tarihte Edvard Fitzgerald , “Baba Tahîr Divanı” adıyla, ünlü filozofun 260 beytini ilk olarak İran -Tahran’da ve sonrasında da İstanbul’da yayımlamıştır. Baba Tahir’in orijinal Şiirleri Kürtçe Lor (Lûrî, Lorî – Goranî) lehçesinde yazılmıştır. Hatta dizeleri Yarêsan’ların kutsal kitabı olan Serencam’da yer almaktadır.

Türk tarihçileri Selçuklu Devletinin kurucusu Tuğrul Bey’in Baba Tahir’le devlet yönetimi ve tasavvuf konusunda sohbet ederek nasihat aldığını dahi rivayet etmekte…  Zira Baba Tahir’in aynı zamanda islam öncesi Kürt edebiyat ve inancının da temsilcisi olduğu bilinmektedir.

Baba Tahir’in ‘Baba’ lakabı Kürtlerde ruhanilere ‘bav, bavo, bavê mın’ denilmesi nedeniyle doğmuştur.  Bu nedenle ‘Baba’  lakbıyla anılır. Baba Tahir’in Dubeytî kitabı Tahran’da 1983 yılında “Dîwanî şi’ri” Baba Tahiré Hemedanî şeklinde yayına alınmıştır. Ayrıca var olan ve ele geçen Baba Tahir beyitlerinin yanında birçok beyti de halen kayıptır ve bu eserlere ulaşılamamaktadır. Hatta Yunan düşünürleri Sokrates, Aristoteles gibi filozoflardan da etkinlendiği belirtilmektedir.

Türkiye’de geçtiğimiz senelerde İstanbul Mezopotamya Kültür Merkezine bağlı müzisyen, tiyatrocu, dansçı ve ritimcilerin bir grup 7 aylık bir çalışmanın ardından Baba Tahir Üryan’a ait  Diwan-a Dubeytî adlı müzik, şiir ve dans gösterisi sunumu yapmış bulunuyor.

Baba Tahir Üryan Kerametleri

Baba Tâhir Uryân ayrıca kerâmetleri olan muhterem bir zat olduğuna inanılan bir kişidir.

Hakkında anlatılan kıssalardan birine göre küçük yaştan beri ilim tahsili görmek isteyen Baba Tahir Rivayete göre bir gün Hemedan Medresesi öğrencilerine eğitim hakkında sorular sorar. Onlarsa Baba Tahir ile alay etmek amaçlı olarak bir kış gecesini havuzun buzlu suyu içinde geçirmesi gerektiğini söylerler. Bu söyleneni aynen yapan Baba Tahir, Ertesi sabah ilahi gücün kendine verdiği ilim nûru ile aydınlanmış olarak uyanır. Ve şu tarih boyu unutulmayacak olan sözü söyler; Kürt geceledim, Arap uyandım…

ilgili içerik Kürt Edebiyatında Yeni Bir Eser: Aram

Baba Tahir Üryan “Kürt geceledim, Arap uyandım ” Sözü

Konuyla ilgili olarak diğer bir rivayete göre bu olanlardan sonra kalbi kırılır ve bu yaşadıklarının ardından Allah onu ilim sahibi kılar. Baba Tahir Üryan’ın neden “Kürt Geceledim Arap Uyandım” sözünü söylediği en çok merak edilen konulardan olmuştur. Kim düşünürler bu sözden; ‘kültür olarak yaşadığınız topraklarda egemen güç ne ise coğrafyanızda sizde o gücün egemenliği altında yaşarsınız’ tezini çıkarmışlardır.

Bu olayın ardından dizi dizi kerametler yaşamaya başlar. Elvend Dağının karını eritir, ayak parmağının ucuyla astronomik haritalar çizmeye başlar,  bunu duyan tüm Hamedan halkı onun kerametinden ve ilminden yararlanmak için kapısına koşar.

Sonrasında ise asıl şöhreti şairliğiyle yakalar. Şiirleri Dübeyit şeklindedir ve bu şiirlerin ölçüsü o dönemlerin standardı olan rubâî vezninden farklıdır. Eserleri elden ele geçerken zamanla halk arasında değişikliklere uğrar. Bu nedenle bazıları orijinal kalamamıştır. En önemli eseri, ahlâkî, tasavvufî konulardaki düşüncelerini aktardığı Arapça eser Kelimâtü’l-Kısâr (Kısa Sözler)dir. Bu eseri 23 babtan oluşur. Farsça ve Arapça çevirileri vardır. Türkçe’ye çevrilmiş kısımları da bulunuyor. Bu eseri bölümleri İran’lı müzisyenler tarafından besteye de dönüştürülmüştür. (Mohsen Namjoo) Ayrıca Baba Tahir Uryan’ın Dersim’deki Xizir Üryan Ocağı’nın kuramcısı olduğuna da inanılır.

Baba Tahir Üryan’ın şiir dizeleri; Kürtçe yöresel Lor dilinde yazılmıştır. Oldukça açık, net ve sarih bir anlatım kullanır dizelerinde. Onu anlamak için üstün bir eğitim almaya ya da edebiyat bilgisine gerek yoktur. Akıcı, samimi,  gayet net olan bu lisanı her kes açıkça anlayabildiğinden zaman içinde tüm İran’ı  ve sonrasında da tüm dünyayı etkisi altına alabilmiştir.

Baba Tahir’in Delal Şiir Sözleri

Delal, her du çavên min qesra te ne
Nav du çavên min cihê piyên te ne
Ditirsim tu xafil gav biavêjî û
Bi mijangé min biêşin piyên te

Güzel, her iki gözüm senin saraylarındır
İki gözümün arası ayaklarının yeridir
Korkarım gafil adım atarsın
Kirpiklerimle acır ayakların

Baba Tahir Üryanın en güzel şiirleri arasında yer alan Delal şiiri, Kürt Edebiyatına tutkun kişiler arasında sıklıkla kullanılan bir dörtlüktür. Bir dörtlük olduğu halde şiirin ortaya çıkardığı anlam kişileri mest etmiş ve tarih boyunca Kürtlerin dillerinde mırıldanan bir dörtlük haline gelmiştir. Baba Tahir Delal şiirinde aşk ve sevgiyi aktarırken, aşkın ne kadar ince ve dokunaklı olduğunu bizlere aktarmıştır. Aşk için nelerden vazgeçileceği, aşk için ne tür fedakarlıkların yapılacağını Baba Tahir Üryan Delal şiirinde bizlere aktarmıştır.

ilgili içerik Kürt Medreselerinin Öne Çıkan Özellikleri

Bu şiir aynı zamanda Kürt Edebiyatı’nın en sevilen dörtlükleri arasında yer almaktadır. Kürt şiirine meraklı kişiler Delal şiirini her zaman dillendirip sevdiklerine aktarmışlardır. Kürt Edebiyatı şiirleri arasında da en iyi Kürt şiirleri arasında yer alan bu dörtlük, Baba Tahir Üryanın şiire bakışını ve muazzam edebi yönünü bizlere göstermeye yeterlidir.

baba tahir üryan şiirleri

Baba Tahir’in Şiir Dizeleri Ve Şiir Dili

Her ew ku aşiqê ji can natirse
Aşiq ji zencîr û zîndan natirse
Dilê aşiq weke gurê birçî ye
Ku ew ji heyheya şivan natirse

Âşık olan canından korkmaz
Zincirden, zindandan korkmaz
Âşığın gönlü aç bir kurt gibidir
Çobanın heyheyinden kork

Kürt Geceledim Arap Uyandım Şiiri

Kutsal yerler yakıldı, kutsal ateşler söndü
Herkesten saklandı namlı büyükler
İslam orduları girdi ta Fırat’a değin
Köylerden tut da ta Şehrizor’a kadar

Esir alındı bütün kızlar ve kadınlar
Kendi kanında boğuldu özgür adamlar
Kimsesiz kaldı Zerdüşt’ün töresi, dini
Yüce Hürmüz affetmeyecek hiç birini.

Baba Tahir’in yaşadığı dönemlerde henüz İslam inancı yaygınlaşmamıştı ve Baba Tahir’de Kürt geceledim, Arap uyandım sözünde egemen diliyle bir ruhani olunabileceğini aktarmaya çalışmıştır.

Baba Tahir Üryan Şiirleri ve Aşk Felsefesi

Dilêm ji derdê te herdem xemîn e
Balîfêm kevir, doşekem zemîn e
Sûcêm ev e ku min ji te hez kirye
Ma her ê te hez dike dil bi xwîn e

Yüreğim derdinle her zaman efkârlıdır
Yastığım taştan, döşeğim zemindir
Suçum o ki seni çok sevmişim
O sevgidendir ki yüreğim kanar

İşte Baba Tahir Üryan’ın şiirlerinden Kürtçe/Lor ve Gorani lehçesinden dilimize çevrilmiş birkaç örnek.

Göklerdeki yıldızları saydım bir bir;
Gel, sevgili, gel: sabahladım: belki gelir.
Gelmezse, görünmezse içim parçalanır,
Ağlar yüreğim, suskunum: elden ne gelir!

Bu dizelere Dubeyt adı veriliyor ve rubai şeklinde yazılmış. Baba Tahir’in mısralarına göz gezdirdiğinizde akıcı ve lirik bir tarz görürken, aynı zamanda kafiyeli bir uyuma da rastlayabilirsiniz. Baba Tahir’e göre ilahi aşk ızdırapsız ve acısız olamaz. Dizelerinde içten içe ilahi güce yakarışlarını her zaman acı ile birleştirmektedir.

ilgili içerik Ehmedê Xanî(Ahmed-i Hani) ve Eserleri

Bahtım karadır, talihim allak bullak
Yas oldu nasibim, kaldım çırıl çıplak.
Bir dağ yoludur aşk, yürürüm ağlayarak;
Tanrım, kana boğ kalbimi, öldür ve bırak!

Bu gibi dizeler Baba Tahir’in aşk acısını ne kadar derinden yaşadığını açığa çıkarıyor. Hatta öylesine derinler ki Ömer Hayyam’ı  bile etkisi altına aldığını söyleyebiliriz. Zira Hayyam dizelerinde de bu tarz yakarış benzerliklerine sıkça rastlayabilirsiniz.

Sensiz, gönlüm huzura hiç ermeyecek,
Dertler bana özgürce yaşam vermeyecek,
Girdin de ne perişan ettin can evimi
Aşkım bana rahat yüzü göstermeyecek

Kürt Edebiyatında önemli bir konuma sahip olan Baba Tahir Üryan’ın şiirleri hakkında bilgiler verdiğimiz bu makalemizden istifade ettiğinizi umuyoruz. Bir sonraki makalelerimiz de Baba Tahir Üryanın Hayatı ve Eserleri hakkında araştırmalar yapacağımızı belirterek sizlere daha önce yazmış olduğumuz Feqîyê Teyran Biyografisi yazımızı da okumanızı tavsiye ediyoruz.