Nivîskar û Hûnermendê Kurd Yılmaz Güney – Latif Epözdemir

Yilmaz di sala 1975 an de di nivîsareke xwe de dibêje ku: “ Pêwiste, ku bernameyekî zelal, dûr û dirêj û bê kompromîs yê prolîtariyên şoreşgêr, hebe…Jibo berxwedana dijî koledariyê bi hemû aliyên wê yên siyasî, civakî û aborî ve û her wise bidestxistina serkeftina dijê wê, pêwiste ku prolîtariya şoreşgêr di nav hêzeke rêxiszinî de û bi îdyolojiyeke rastteqîn, yekbûna rêzên gel pêkbîne.”

Di Gûlana sala 1971 an de,di gel hezaran ronakbîr û pêşverûyên welat, Yilmaz jî hate binçav kirin.Vê carê yilmaz Guney, sedem kêmanîya delîlan,nehate girtin.Lê, hate nefî kirin( sirgûnkirin) û sê meha bere wî dane bajarê NEWŞEHİRÊ.Her wiha Yilmaz div ê deme de jî, ji şopandin ( taqibat) a polis necat nebu.

Sala 197an,bi bi şika arîkarî kirina rêxistina bi navê THKP-C’yê,( Bereya- Partiya Rizgarîya Gel a Turkîyê ) (B-PRGT) 2 sal ceza xwar û div an du salan de li girtîgehên wekî Selimiye , Bayrampaşa û Toptaşı da ceza kêşand. Kitêbên wî yên bi navê Salpa, Hücre û Sanık berhemên vê demêne.

Yilmaz Güney, hetanî sala 1981 an,li serhev 12 salan ma di zindanê de.Ev diwazde sal di pazdeh girtigehan de kuta bu..

Yilmaz axîrîn filme xwe DÎWAR, li derva, li Frense kêşandîye.Sed heyf û mixabin ku Yilmaz,9 ê İlona sala 1984 an nekarî li himber penceşêra xaîn zêdetir li berxwe bide.Lewra di 47 salîya emre xwe de koça dawî kir û çu ser dilovanîya xwe.Qebra wi li teniş Dr.Qasimlo û Ehmed Kaya ye ku ew hersê mêrxasên Kurd li goristanek Frense wek sê destebirayan li tenişt hev razahîne.

ÇEND KELAMÊN YILMAZ GUNEY

* Dostanîya segekî ji dostanîya mirovek seg çêtire.

*Baştire ku mirov bimre wek şervanek azadîyê,neku mirov bijî mina koleyekî.

*Vaye deh sal emin denge xwe nekîr, Êdî dikim biqîrim.

*Girtigeha here mezin ewe ku mirov di mejîyê xwe de di afirînin Ew girtîgeha ku jîyanê dorpêç dike, ji bo mirov dinyayê baştir nas bike, divê bizûyî ew girtîgeh were hilweşandin..

*Min, ne jibona azadî û serfirazîya şexsê xwe,lê sedem ku ez jî bibim neferek tekoşîna azadî û demokrasiyê, min terka welat kir.

*Ew raya ku dixwaze mirovan li pişt dîwarên kevir û şibakên hesin bîne hidayete û pêşî li ramanên wan bigre,wê rojek hilweşe.

*Çîya û zinar û deşt û rûbarên me li benda mene.Me navê ku em hemu temenê xwe bi guhdarîkirina sitranên xerîbîyê, li derveyê welat biborînin.Em miletek wisanin ku bi egîdî û mêrxasîyên xwe destana afirandîye., Bila dost û dijmin baş bizanin ku serkeftin a meye.

*Dur ê li ber me hene û divê ku em yekî ji wan bibjêrin. Yek rêya şoreşgerîyê ku li dawîya wê rê serfirazî heye. Rêya diduyan ji Teslîmîyete ku li dawîya wê rê koletî û mirin heye.

*Min Kurdistanek hevgirtî û serbixwe divê.

KESAYETA YİMAZ GUNEY A ŞOREŞGERÎ Bİ FİLMÊ ÛMUD/ HÊVÎ XWE DA NÎŞAN

Min ne filîmê sînemê kişandiye, belku zêdetir min jiyana rojane a rasteqîn nîşan daye” (Yilmaz Guney)

“HÊVΔdi navbera du mehan de hatibu amadekirin û di payiza sala 1970’ê yan de, li fêstîvala sînemaya seranserê tirkiyê, li bajarê Edena hate nişandan. Ew di fêstîvalê de, bû bûyera here balkêş.

“Hêvî “ div ê festîvalê de,xelatên sereke wergirtin; ew mîna “ filîmê salê yê here baş” hate qebulkirin. Mijar yanî, sênaryo ya wî jî, wê salê bu seneryo a here serketî. Her wiha Yilmaz Güney bixwe jî,di festîvalê de, xelata baştirîn lîstikvanîyê a rola mêran stand…

Lê sed heyf û mixabin k udi wan rojan de, , bi hiceta ku goya ev filîm: “rastiya civaka Tirkiyê şaş nîşan dide“ desthelatdarên Tirkiyê nîşandana filîm di eywanên sînemayan de ,li seranserê welat bi hemû şîweyî qedexe kirin.

Pêwiste em bêjin, ku di gel zehmet dayîn û taqîbata dewletê ; Yilmaz bi serhişkiya xwe û alîkariya çend hevalên xwe karîbû ku“Hêvî” parçe bi parçe û bi dizî, bişeyne derveyê Tirkiyê!

Yilmaz bi vî karî eşkereye ku li gor qanunên Turkîye tawanbar bibu. Sedem ku wî, zagonên dewletê binpê kir û xwe tawanbar kiribu; Yilmaz Güney derheqê vê yeke de bersiva rojnamevana wiha dabu.:“Heger ev karê ku min kirî, tawanbarî be, ez pê serbilindim.”

Yilmaz GÛNEY dibêje ku : “Derheqa “Hêvî” de ez dikarim bêjim, ku bi hatina nav pîşeya derhênanê û dirustbûna baweriyên min yên siyasî, min bi yekcarî dest ji çêkirina filîmên bazirganî, yên ku babetên wan temaşevan benc dikirin û dûrî rastiyê dixistin, kişand…Min dst bi çêkirina qehremanê rêalîst û erênî kir; herwise jî min hewil da babetên jiyana zindî a rojane nîşan bidim û şirove bikim…Min bi yekcarî xatirê xwe ji kotasiyên (dawiya) xweş û dilşad di filîman de,yên ku sînema Emerîkî a jehirkirî em hîn kiribûn, xwest…Vî filîmî efsana “Qehreman” ê ku dikare hemû tiştî bike, herdem serketî be û qet zora wî naçe, şikand; jibilî wê jî, filîm ramaneke nû pêşkêş kir, naveroka wê ew bû, ku xebata bi tenhayî û hêza bi serê xwe, bê sûde û nagihêje armancan; jibo çareseriya rast, pêwist gel destê xwe bide hev û xebateke siyasî bi rêkxistin û li ser bingeha ramanên pêşverû, bike…Bêgoman ramanên wisa tehlûke ya mezin bixwe re tênin; ez bawerim pir’aniya temaşevanan jî ev mebest (raman,mexsed) wergirtin, lewra ev yek naveroka nama mine di rê ya sînemê de”

DERHEQÊ YİLMAZ GÛNEY Ê TAZE Û “HÊVΔ DE ÇÎ GOTİN

Cara here baş di dinyayê de bi filima HÊVÎ Yilmaz nav û deng da.Ev film bala gelek kesa kişand û gelek ramyar û rojnamevan û bi taybetî jî rexnegîrên derve û hûndir,sîemazan û rewşenbîr ji çar alî ve raya xwe di daxûyanî, çapemenî, kovar û rojnameyan , derheqê Yilmaz û filmê wî “HÊVÎ “de beyan kirin.Ji bo ku bi baştir Yilmaz û berhemên wî bêne nas kirin lazime çendek jî wan daxûyanîyên cûre-cûre çendek pêşkêş bikin. Lê pêş hemuyan lazime em guh bidne Yilmaz.

Yilmaz Guney di axaftinek xwe de li ser Yilmaz Guney yê nu wiha dibêje.

” Ez yekem ji wan kesan (mirovan) yên ku dijî çînên zordest şer dikim…Miletê me hetanî vê kêliyê jî, heqî ji naheqiyê cuda nake û bi zelalî jî başiyê ji xerabiyê dernaxe. Ew berdewam (timî) li hêviya tiştekî ye. Li hêviya çi ye?! ew nizane. Filîmê min bersiveke zelale ji van pirsan re; di welatê me de pir’aniya xelkê li hêviya tiştekî ne; bêgoman ew hêviya wan di heman valehiyê de ye wek a ku di filîm de ye…Mixabin ev yek hîn berdewame…”.

Niha jî bizanin ka gelo di wan rojan de rexnegîr û rojnamevan û nivîskarên dinyayê çî gotine û çî nivsandine derheqê nemir Yilmaz Guney de:

“Zîrekbûneke kêm-nimune ye ji bo birina temaşevanan ber bi jîbîrkirinê ve.” (Kovara “Le FİGARO” ( Frense):

“Werin temaşe bikin.qehremanê filîm proleterya ( çîna karkeran) bi xwe ye…Qehremanê film, birayê we ye.” Rojnama “LÊ HUMANÎTÊ” ( Frense)

“ Dengekî ecêbe…Karekî hunerî payeberz û belkêşe!Bi rê ya vî filîmî, me sînemeke din naskir, a ku berî niha nenas bû!.” (Rojnama -Frans Suar-)

“ Berhemên sînemayê yên wisa jidil û hunerbilind,ku sînemayê tîne astek wiha, gelek kêmin!.”(L. Le Figaro-)

“Filîmekî pevgirêdayî ye û mirov ber bi xwe ve dikêşe.Dihêle ku temaşevan jî, pêre serîhildin. Bi rastî jî wisa dike, daku mirov di nava xwe de bikele. Ev Filîm rûdaneke giringe!”(Kovara – POZİTİV)

“Vê çîroka hunerî em tevlîhev kirin…Bi pêkanên xwe yên piçûk, û hozanvaniya xwe,me dixe nava sergêjiyê. Tişteke dûr ji aqilan e… Di sînema Tirkî de tiştekî nû hate holê.”(R.Pînayon. Kovara ”L’BUAN” (Frense)

“ ( Y.G. )Bi hozanvaniya xwe, bi rêalîta jiyanê û bi sadebûna xwe, sinema Tirkiyê a nu, ava kir.”(LİS LİTERS (Firense)

“Bêguman, ew (Y.G.) baştrîn aktor û derhênerê here serketî a sînema Tirkiyê ye!”(Pêter Brûk / Tonî Rîçardson)

“Filîmeke, ku pêwiste mirov li ser raweste û lê jibîr neke!”(Rojnama ”Paris Match”

“Ev filîm pir bedewe; ew nûnerê rêalîzma nû ye. Berdewam bala mirovan dikşîne ber bibîrkirnê ve li ser rewşa jiyanê. Filîm rexne li rêjîma desthelatdar dike, a ku bû ye sedemê hêsirbarana xelkê û bindestiya miletê derhêner. Derhênerê filîm dibêje: ”min ne filîmê sînemê kişandiye, belku zêdetir min jiyana rojane a rasteqîn nîşan daye”. Ji ber wê ew,kete nav rêza çîna xwe û di hemû jiyana xwe de, xebat jibo rizgariya wê kir!”(Marcel Martan, Kovara EKRAN )

“Li hemberê filîmekî wisa, mirov dikare çi ji rêzlêgirtin û rawestana bêdeng zêdetir bike.Ev e zordestî! Ev e kedxwarî! Ev e belengazî… Ev hemû tişt îro li Tirkiyê henin.”(Kovara ”DENG Û RENG”)

“Gereke em ji du aliyan ve temaşeyî vî filîmî bikin: Ji aliyekî ve; ew bi şêweyekî rêalîst rewşa jiyana gel nîşan dide. Ji aliyê din ve, ew bi hemû wateyan filîmekî siyasî ye; bûyerên filîm çîroka malbateke belengaze, a ku li devereke jibîrkirî û pir feqîr, li tirkiyê dijî. Xelkên wê deverê êşa bindestiyê bi hemû şêweyên wê dikşênin…Ev filîm hêzeke mezin dide pêşvebirina sînema pêşverû a cîhanê…Bi vî filîmê xwe, derhêner kete pêsîra rêjîma desthelatdar. Babetên ku Yilmaz nîşan dide, dîtina wan di sînema siyasî de bi giştî, pir kêmin.” (Luis Chaufet)

“ Berî derhênana vî filîmî, Yilmaz dizanîbû, ku wê ev yek xeterek jê re bîne, lê tevî wê jî wî filîmekî wisa, ê ku ne tenê li tirkiyê belê li seranserî cîhanê jî deng da, çêkir.

Piştî pîşeya leyizbazîyê wî êdî dest bi derhênana filîman jî, kir. Wî bixwe kamêra xwe hilda ser milên xwe û li hemû deveran geriya, daku filîmên di mêjiyê wî de ma bûn çêbike…”

Di filîm de diyar dibe, ku Yilmaz pirsgirêkan ne bi rê ya lav lav û girî nişan dide, belê ew bi mêranî û zelalî bîr û baweriyên xwe pêşkêşî temaşevanan dike. Ji bûyerên filîm diyar dibe, ku Yilmaz bi yekcarî biryar da ye ku bikeve nav rêzên gel de, ew gelê belengaz, hejar û jibîr kiriî; yê ku di heman demê de jî, ji jiyana xwe dilteng bûye û vîna wî a xebatê jibo azadiyê heye. (…)

Ev raman bi zelalî di rabûn û rûniştina qehremanê filîm de diyar dibe; nexasime ew berdewam dikeve xewin û xeyalên dirav û qesir û qonaxên mezin û xweş de…Cebar (qehremanê filîm) jibo bidestxistina wan xewnan, û gera li zêr û diravên dibin erdê de, hemû tiştî winda dike û bixwe jî dîn (şêt) dibe!.

Güney bi rêya qehremanê xwe, cilikê li ser hemû kêm û kurtiyên civakê radike, bi taybetî paşdemayina baweriyên olî yên pûç û vale; her wise ew zordariya koledaran (kolonyalîstan) jî li ser navçeyên xwe nîşan dide…Gereke em guh bidin filîmê ”Hêvî” û şirove bikin weke berdewamiya rêya rêlaîzma nû a sînemê; lewra ew dikare vê rêyê bi xwirtî ber bi pêş bibe…”(Jean Lup Basik- Kovara CİNEMA)

“Helwesta Yilmaz Güney zelale, ew bi xwe dibêje: ” Ez yekem ji wan kesan (mirovan) yên ku dijî çînên zordest şer dikim…Miletê me hetanî vê kêliyê jî, heqî ji naheqiyê cuda nake û bi zelalî jî başiyê ji xerabiyê dernaxe. Ew her tim li hêviya tiştekî ye. Li hêviya çi ye?! ew nizane. Filîmê min bersiveke zelale ji van pirsan re; di welatê me de pir’aniya xelkê li hêviya tiştekî ne; bêgoman ew hêviya wan di heman valehiyê de ye wek a ku di filîm de ye…Mixabin ev yek hîn berdewame…”.

Tiştê ku Yilmaz hetanî vê gavê ji sinema tirkî re pêşkêş kiriye, daxwazên gel têr nake û bersiva hemû pirsên wî yên civakî, siyasî û aborî nade. Di tebaxa sala 1970 î de Yimaz digot: ”Jibo çêkirina filîmekî nû, dibe ku ez werim girtinê; ez dizanim, ku wê ev filîm li welatê min we re qedexekirinê û jibo wî jî, ezê bikevim girtîxanê (zindan, hebis) de, lê ev hemû jî nabe tehlûke û kelem (asteng, rêgir) ji bo xebata min…” Desthelatdar li behanekê digeriyan, da ku Güney bigrin. Bi vî hawî û bi hinceta, ku ew alîkariya “şoreşgeran” dike, 17 adara 1972 an ew girtin. Di dema hazir de ew girtî ye û jibo azadiya wî jî, komîteke navneteweyî ji navdarên sînema cîhanî pêkhatiye.”(Magî Itson)

“Gelo ev filîm belgenameyeke yan jî hêzeke xeyalî ye.Ew rastiya jiyanê wisa nîşan dide, ku ji temaşevanan re pir zehmete ku bikaribin cudabûnê di navbera belgenameyî û lîstkvaniya wî de bibinin.”( Kovara “PARİS DE MATŞ” ( Frense)

“Yilmaz Güney wêneyên rewşa jiyana rojana a gel kişandiye. Ji ber wê, bûyerên filîmên wî bûne belgenameyên zindî li ser belengazî, paşdemayin û zordariya gelê wî yê bindest.”( Dimitris ZANİYAKİS )

“Jiber wê ez dikarim bi dengekî bilind bêjim: Heger Yilmaz Güney bitenê akterê sînemê ba, yan derhêner ba, yan nivîskarê sênariyo ba, yan hostayê romanên edebî ba û yanjî berhemdarê (produktion) filîman bana, ew tenê têr dikir (bes bû) weke xwedêdaneke (mewhîbe) mezin,lê dema ev gurza rengîn ji xwedêdayinê, hemû di mirovekî de bêne ba hev…Eva birastî rûdaneke gelek balkêşe û kêmnemûneye di dîroka huner de.(Dr. Îbrahîm Mehmûd)

“Babeta filîmê Hêvî, naveroka filîmê rêalîzma nû ê giranbuha “ Dizê biskilêtê ” yê derhênerê navdar Vîtoriyo Dê Sîka bi bîra me tîne. Di wî filîmî de, diziya biskilêtekî normal dibe sedemê perîşanî û belengaziya malbatekê bi temamî…Dizî di filîm de simbole; di rastiyê de ne tenê çavkaniya jiyana wê malbata Îtalî a feqîr tê dizîn, belku zêdetir wateya ruhî û civakî a jiyanê tê dizîn û her wiha jî, hêviya pêşerojeke xweş jî namîne…Heman tişt bi serê belengazê Îstenbolî de jî, şofêrê hentûrê di filîmê Hêvî de, hatiye, yê ku hespê wî tê kuştinê! Bêyî hesip, ne tenê pêwistiya civakê bi wî namîne, belku zêdetir ew dibe bar li ser wê civakê…”Derhênerê filîm, akterê herî navdar û hezjêkiriyê, min, û xelkê tevde, Yilmaz Güney bû. Bi rastî ev filîm rûdaneke nû û serketiye…Pêwiste em timî lê vegerin û jê hîn bibin,nexasime em, derhênerên gênc. “(Rexnegirê sînemayê a ÎTALÎ Lîno MEÇÎKA)

“Bêguman, Yilmaz di welatê xwe de, wekî derhêner û lêstikvanê here baş a sînemayê tê qebulkirin.”( Chaerles Hibtu)

“Dengekî ecêbe…Karekî hunerî, payeberz û belkêşe! Bi rêya vî filîmî, me sînemayeke din naskir, sînema ku berî niha nenas bû!” (Kovara FAREETY/ Newyork)