Ağrı Dağı Direnişi : Temurê Şemski ve Fetoyê Şemski

Ahmet Kizil

Paylaş

Paylaş

0 Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 0

  Mutlu

• 0

  Eğlenmiş

• 0

  Şaşırmış

• 0

  Kızgın

• 0

  Üzgün

Ağrı Dağı direnişi tarihten beri önemli kaynaklarda yer alırken bizler de Ağrı Dağı Direnişi : Temurê Şemski ve Fetoyê Şemski başlıklı yazıda bir araştırma yazısı niteliği taşıyan Temurê Şemski ve Fatoyê Şemskinin hayatlarını da ele alan yazıyı sizlerle paylaşmak istedik.

Ağrı Dağı Direnişi : Temurê Şemski ve Fetoyê Şemski

Cumhuriyetin ilk yıllarında Şeyh Said’in idam edilmesinden sonra kendisine yakınlık duyanlar yavaş yavaş devlete baş kaldırmaya ve isyanlar çıkarmaya başlamışlardır. Nitekim Bunlardan en büyüğüde Ağrı isyanlarıdır, Iğdırlı Şeyh Zahir’de bu isyanlara katılır.

Şeyh Zahirin yönetimindeki en önemli komutanlarından ikisi Fetoyê Şemskî, ile Temûrê Şemski’dir.

Bu isimsiz kahramanlar’ın yanında ayrıca Çelxo,Celil, Broyê Rindo ve Milanlı Dırbaz’da bu büyük hareketin içinde bulunmuşlardır. 1927 Yılındaki çatışmaların birinde Celil Kafası kesilerek öldürülür ve aynı anda Tuzlucaya bağlı Güllüce köyünden 28 Şemsikanlı Balık gölü Kıyısında öldürülerek cenazeleri göle atılır…

1-İsyan öncesi Ağrı Dağı bölgesinin jeo-politik konumu neydi?

İsyan kıvılcımının ilk başladığı 1926 yılında Ağrı Dağı’nın jeo-politik konumuna göz atmakta yarar vardır. Büyük Ağrı Dağı yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında,  Küçük Ağrı Dağı İran sınırları içindeydi. Büyük Ağrı Dağın’ın bir yanı Sovyetler Birliği’ne (Ermenistan, bir yanı İran sınırına komşuydu. İran sınırında yani İran topraklarında Helikan Aşireti ve Mala Bozo (Sakan Grubuna bağlı)Aşireti vardı. İran hükümetiyle yıllardır süren silahlı çatışma halindeydiler.

2- İsyan öncesi Ağrı Dağı’na ve hemen yanı başına yerleşik aşiretler hangileriydi?

İsyan öncesi, Ağrı Dağı’nın Korhan yerleşim yerinde, ayrıca gerek Iğdır, gerekse Doğubayazıt, gerekse İran tarafındaki tüm aşiretler Celali Konfederasyonuna mensuptular. Bu birinci halkadır. Bu anlamda Celali Aşireti Konfederasyonu hakkında biraz bilgi vermek durumundayım. Celali Konfederasyonu üç ana koldan oluşur:

1-Helikan Grubu (Xelkî)

2-Sakan Grubu (Sakî)

3-Hesesori Grubu / Birxkî Grubu

Bu üç grup içinde de onlarca farklı aşiret yer almaktadır. Bütün bu isimleri burada şu an bahsetmeyi gerekli görmüyorum. Celali Aşiretinin bu üç grubunu yöneten tek bir lider veya liderlik yoktur. Celali Aşiretinin birliktelik “Gönüllü” birlikteliktir. İsteyen aşiret katılabilir, isteyen ayrılabilir. Bu üç grubun da kendine özgü bir liderlik anlayışı vardır. Örneğin, Sakan Grubunun lideri Şeyh Abdülkadir olduğu için bu grupta dini öğeler ön plana çıkar. Hesesori Grubunun kendi içinde Şeyhlik kurumu yoktur, ama otoritesine saygı duydukları Şeyh İbrahim gibi dini kurumlar vardır. Helikan Aşiretinde Şeyhlik kurumu yoktur. Kendisine “Şeyh” lakabı takılan küçük aileler Hakkari gibi uzak yerlerden gelerek, Helikan Grubu içindeki aşiretlerle birlikte aynı köyde yaşamışlar ama asla liderlik yapmamışlardır. Kur’an öğretimi veya vefat gibi durumlarda yardım sunmuşlardır.

Ağrı Dağı’nda ikinci aşiret halkasında Zilan Aşireti, Haydaran Aşireti vb diğer aşiretler yer almıştır. Kısacası Ağrı Dağı İsyanı’nın nüvesini yani birinci halkayı Celali Aşireti oluşturuyordu.

ağrı dağı direniş hareketleri

Ağrı İsyanına Katılan Gruplar

Ağrı isyanını kırılmasından sonra Şeyh zahir Tendürek dağına çekildikten sonra İran hududundak Navur Gölü çevresine geçerler. Burada askerlerle aralarında çıkan çatışmada Şeyh Zahir yaralanır. Şemskanlı Çelxo ölür. Buradan Geliyé Géja’ya geçen direnişçilerin etrafı milis ve askerlerce çevrilir. Buradaki çatışmada direnşçilerden 14 kişi öldürülür. Buradan Kevirê Bûk û Zava ya gelen direnişçilerin etrafı askerlerce çevrilir. Çıkan çatışmada Şeyh zahir şehit düşer. Bu çatışmada 9 askerde öldürülür.

Emoyê Besê ile birlikte Şeyh Zahirin en büyük kurmaylarından biri olan Fetoyê Şemskî ve Temûrê Şemski Şeyh Iğdır’ın Tecirli Köyü yakınlarındaki çatışmada şehit düşerler. Fetoyé Şemski’nin kahramanlığı bununla sınırlı değildir. İran askerlerine karşı savaşan ve Şêrê Qelaniyê (qeleni aslanı) olarak nam salan Ferzendeyê Hesenî ve TahırXan ile birlikte Qeleni köprüsünde büyük kahramanlık göstermişlerdir.

Ne yazıktır ki günümüze kılamlarda ve diroklarda sadece Ferzende ile Tahırxan’ın kahramanlıklarından bahsedilir. Yazının başında da belirttiğim gibi bunlar birer isimsiz kahramanlardır. Kela Qeleniyé‘deki Çatışma sırasında, Fetonun, kardeşi Çelxonun ve Temurun Ferzendeye çok yararı olduğu söylenir. Bu savaştan Feto,Çelxo ve Temur sağ çıkarlar ancak daha sonra Ferzende Azizan Aşiretinden Abdullah diye biri tarafından arkadan vurularak öldürülür. İşte bizim isimsiz kahramanlarımızdan bir küçük örnek sunduk sizlere..

Kaynak : Semskiasireti Sitesi Mehmet KEKLİK