Sitemize üye olarak beğendiğiniz içerikleri favorilerinize ekleyebilir, kendi ürettiğiniz ya da internet üzerinde beğendiğiniz içerikleri sitemizin ziyaretçilerine içerik gönder seçeneği ile sunabilirsiniz.
Sitemize üye olarak beğendiğiniz içerikleri favorilerinize ekleyebilir, kendi ürettiğiniz ya da internet üzerinde beğendiğiniz içerikleri sitemizin ziyaretçilerine içerik gönder seçeneği ile sunabilirsiniz.
Üyelerimize Özel Tüm Opsiyonlardan Kayıt Olarak Faydalanabilirsiniz
0
Mutlu
0
Eğlenmiş
0
Şaşırmış
0
Kızgın
Üzgün
Kürt tarihine baktığımızda Kürtler ve Osmanlı döneminde Kürtlerin eşitli hakları mevcuttu. Bu yazıda Kürtlerin Osmanlıdaki hakları, Kürt bölgesinin Osmanlı dönemindeki ismi gibi bir çok konuya ulaşabilirsiniz.
İçindekiler:
İttihad ve Terakki yönetimi, “pirince giderken bulgurdan olmak” ile karşı karşıyaydı ve adeta sonucu belli bir maceraya girişmişti. 1913’ten başlayarak önce siyasi, 1914/1915’ten itibaren de Ermeniler, Süryaniler ve Êzidî Kürtler üzerinde fiziki soykırım yapan İttihadçıların Alman militarizmi ile birlikte yürüttüğü savaşın sonucunu önceden gören İngiliz ve Fransız devlet temsilcileri, daha 1916’da aralarında “Sykes-Picot Anlaşması”nı imzalamış ve Osmanlı’nın kaderini belirlemişlerdi…
Bu bir siyasal ve toplumsal gerçeklik iken, İttihad-Terakki yönetiminden Talat Paşa’nın önerisiyle, Kürdistan/Amedli Yahudiler’den olan Ziya Gökalp öncülüğünde bir etno-politika komisyonu oluşturuluyor ve bu komisyon “Türk-İslam” ekseninde ideolojik altyapı raporları hazırlamaya koyuluyordu. Bu bağlamda Esat Uras’a “Ermeniler”, Dr. Friç adıyla Arnavut kökenli Naci İsmail’e (Pelister) “Kürtler” ve “Aşiretlerin İskânı ve Asimilasyonu”, Çerkes kökenli Baha Said’e “Aleviler, Bektaşiler ve Kızılbaşlar” konusunda raporlar hazırlatılıyordu.
Kürtler ve Osmanlı Dahiliye Vekaletine ve Teşkilat-ı Mahsusa’ya bağlı olarak çalışan “Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi” yani Göçmen İşleri Genel Müdürlüğü adına hazırlanan bu raporların tümü, “etno-dinsel temizliği, tek-tipleştirmeyi ve Türk-İslamlaştırmayı” hedefleyen çalışmalardı. Nitekim tez zamanda uygulamaya geçilmiş ve I. Dünya Harbi şartlarında gerçekleştirilemeyen hedefler ise Kemalist rejime bırakılmıştı. Mustafa Kemal’in Rıza Nur aracılığıyla Malta sürgünü dönüşü Ziya Gökalp’e yeniden “Kürt Aşiretleri” üstüne bir çalışma yaptırması, bu amaç içindi.
Kemalist yönetim, bir yandan son Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında kabul edilen “Misak-ı Milli”yi Ankara’daki Meclis’ten de geçiriyor, bir yandan 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanununa “muhtariyet”e ilişkin bir madde koyuyor, bir yandan 1922’de “Kürdistan’a muhtariyet” esasına dayalı bir kanun çıkarıp Cephe Komutanlığına gönderiyor; bir yandan da buna karşı bir muhalefet örgütlüyordu. (Bkz. Server R. İskit: Türkiye’de Matbuat Rejimleri, İst. 1939, s. 128 -129 vb.)
Mütareke yıllarında Kürtler arasında iki eğilim ortaya çıkmıştı: Özerklik ve bağımsızlık. Eski Danıştay Başkanı, Âyan Meclisi üyesi ve Kürt Teâli Cemiyeti Başkanı Seyid Abdülkadir öncülüğündeki grup “özerklik”ten yana; Bedirxanlar öncülüğündeki kesim “bağımsızlık”tan yanaydı. Bundan dolayıdır ki Kürt delegesi Şerif Paşa’nın sunduğu Memorandum’da bu iki seçenek de gözetilmişti.
Şerif Paşa Kürtler adına, Ermeni temsilcisi Boğos Nubar Paşa’nın verdiği Memorandum’a karşı çıktığı için sonradan ikilinin anlaşmasıyla yeni bir “Memorandum” verilmişti. Taraflar bu konudaki görüşmeleri yoğunlaştırırken Osmanlı basını ve Kemalistler, Ermeni-Kürt karşıtlığı üzerinden çelişkileri körüklüyorlardı.
Nitekim Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya, Kemalistlerce “Müdafaa-i Hukuk Örgütü” adı altında toplanan taşra örgütlerinin telgraf yoluyla yürüttüğü güdümlü çabalarını şu dolaylı sözlerle ortaya koyuyor: “Vatan bölünmezliğini dile getiren, ayrılık iddialarıyla işgallerin haksızlığını vurgulayan protesto telgraflarında, özellikle Kürtlük dâvasının parçalayıcılığı reddedilmiştir. Şerif Paşa’nın Paris’te Boğos Nubar Paşa ile anlaşarak ortak bir Kürt-Ermeni devleti kuracakları haberi, gerek Âyan (Senato MB) gerek Meb’usan’da (Meclis MB) reddedilmiş ve ülkenin her tarafından bu hususu protesto eden telgraflar alınmıştır.
Kürtler ve Osmanlı bu sorun, Meb’usan ve Âyan arasındaki çatışmalardan birini doğurmuştur. Âyan’da Seyid Abdülkadir’in Şerif-Boğos Nubar Antlaşmasını onaylar nitelikteki beyanatının Journal d’Orient gazetesinde çıkması dolayısıyla, beyanatın Kanun-u Esasiye aykırı olduğu ve Âyan azalığından iskatı (düşürülmeyi MB) gerektirdiği hakkında karar alınmasının Âyan’a bildirilmesi için verilen önergeler üzerine Seyid Abdülkadir bu tarz beyanatta bulunmadığını ve yayının doğru olmadığını açıklamış ve sorun bu şekilde kapanmıştır.” ( Bkz. T. Z. Tunaya: Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük; 2. Bas. 1981, s. 195).
‘Osmanlı’da oyun çok’: Güdümlü telgraflar ve Lozan 1945/46’da hükümetin isteği üzerine hazırlanıp bizim “Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri” (Ank. 1993, s. 86- 106) konulu çalışmamızda kullandığımız raporda ve Naci Kutlay’ın buradan da yararlanarak “Osmanlı’dan Günümüze Kürtler” (Dipnot yay. Ank. 2014, s. 111- 119) çalışmasında bu konuda “Osmanlı’da oyun çok” dedirtecek nice oyunlar oynandığı gözler önüne seriliyor.
Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu, “Paris Konferansı ile başlayıp Sevr Antlaşmasıyla sonuçlanan süreçte halkların birbiriyle çelişen talepleri, galip devletler arasındaki çıkar çatışmaları ve Wilson prensipleri uzlaşmayı zorlaştırmıştı” dese de asıl mesele, bu güdümlü telgrafları örgütleyip Kürtlerin önünü kesen Kemalistlerin 1921 ve 1922’de İngiltere ve Fransa ile gizlice anlaşıp Kürtleri boşa düşürerek Kürdistan’ın dörde bölünmesiyle noktalanan Lozan Antlaşmasını imzalamasıydı. (Kürdistan’ın çeşitli yerlerinden yollatılan ve Fransızcaya da çevirtilen bu güdümlü telgraflar için bkz. Rohat Alakom: Bir Kürt Diplomatının Fırtınalı Yılları: Şerif Paşa; İsveç- 1995 ve Ersal Yavi: Kürdistan Ütopyası, İzmir- 2006).
Şerif Paşa’ya karşı şifreli telgraf trafiği
Bu konudaki ilginç bir anekdota da Sinan Hakan, “Türkiye Kurulurken Kürtler/1916-1920” (İletişim yay. İst. 2013) kitabında yer veriyor. Birlikte izleyelim:
“Kemalistlerin Kürt aşiretlerine Şerif Paşa’yı protesto için Paris’e telgraf çektirme operasyonu hakkında Sinan Hakan’ın kitabında ilginç bir belgeyi anmak önemlidir. Misak-ı Milli’nin kabulünden sonraki aşamada, Dahiliye Nezaretinin Mamuretülaziz, Erzurum, Bidlis, Diyarbekir, Sivas ve Van vilayetleri ile Urfa, Erzincan Mutasarrıflıklarına gönderdiği şifreli (tek-tip MB) telgraftan ilgili bölümü buraya almak faydalı olacaktır:
“Kürtlerin Osmanlı camiasından ayrılmak fikrinde olmadıklarına dair gerçi Kürt ahali ve aşiretleri tarafından Bab-ı Âli’ye pek çok telgrafname ulaşmış ise de (Türkiye) meselesinin mevzubahis ve müzakere olduğu şu sırada umum Kürtlere isnat etmek suretiyle Konferans nezdinde vuku bulunacak teşebbüsler ve matbuattan doğabilecek her türlü yanlış kanı suizan ve tefehhümleri bertaraf etmiş olmak için Şerif Paşa’nın hiçbir sıfat ve niteliğe haiz bulunmadığına ve özel emellerle yapılan fuzuli girişimin Kürt milletinin gönül arzusunu katiyen yansıtmayacağına nazaran bu konuda Kürt aşiret ve ahali ileri gelenleri tarafından Paris Sulh Konferansı ile İtilaf Devletleri temsilcilerine çekecekleri tabii olan telgrafnamelerin sair hususu takdimen tehir edilmeksizin gönderilmesi için telgraf memurlarına gizli tebligatta bulunulması tavsiye olunur.” (Age, s. 332- 334, Ayrıca bkz. Vecdi Demir: Türkiye Kurulurken Kürtler, Kürt Tarihi, Aralık- 2013).
“Türk Kürtsüz, Kürt Türksüz Yaşayamaz” kararı bile Atatürk’ün “Nutuk”unda sansürlenen Erzurum Kongresine Kürdistan cephesinden katılanlar Hüseyin Avni Ulaş, Mehmed Necati, Poladoğlu Hasan Fahri, Namıkefendizade Ahmed Mümtaz, Abanoszade Hüseyin Avni, Hocazade Tevfik, Moralizade Mehmed Fazlullah, Hafız Mehmed Cemil gibi İslami kimlikli şahsiyetlerdir. (Bkz. M. Şükrü Hanioğlu: Erzurum Kongresi, Derin Tarih, Ağustos- 2015).
“Vakit” gazetesi gibi dönemin Osmanlı/Türk basınının kullandığı ve Şerif Paşa’nın Konferans’tan çekilmesini sağlayan kişilerden biri de Kürt Teali Cemiyetinin kurucu üyelerinden olup Ankara’daki ilk Meclis’e sunum yapmak için çağrılan ancak sonraki yaşamı büyük sıkıntılarla geçen, en son 1960 darbesinden sonra Urfa’daki mezarı da sökülerek belirsiz bir yere taşınan Bediüzzaman Said-i Kürdi olur. (Bu konuda bkz. M. Bayrak: İki Said, Bir Seyid’in Acılı-Büyük Yaşamı; Dersim- Koçgiri içinde, Özge yay. Ank. 2012, s. 205- 226). Ayrıca Osmanlı Dönemindeki Kürt Hakları Nelerdir? yazımızı da inceleyebilirsiniz.
Gerek Paris’te çıkardığı “Meşrutiyet” gazetesindeki yazıları gerekse İttihad ve Terakki karşıtı birçok broşürüyle bu hareketi deşifre eden eski Osmanlı diplomatı ve yeni Kürt diplomasi temsilcisi Şerif Paşa’ya karşı harekete geçirilenlerden biri yine İttihadçı/İslamcı “Kürt” Süleyman Nazif olur. Batılılar onu “Yakışıklı Şerif” anlamında “Beau (Bo) Şerif” olarak anarken Süleyman Nazif, bir saptırmayla onu “Boş Herif” olarak niteleyen bir broşür yayımlıyordu. (Bu konularda ayrıca bkz. Kandemir: Boş Herif Paşa; Yakın Tarihimiz, Cilt-2; Taner Timur: Bir İttihatçı Düşmanı/ Şerif Paşa ve Meşrutiyet Gazetesi; Tarih ve Toplum, Sayı:72/1989).
Kürt Teali Cemiyeti ve Şerif Paşa hakkında ahkâm kesenlerden biri de aslen Kayseri’den Kıbrıs’a göçen Ermeni kökenli bir aileden olup 1933’te TC vatandaşlığına geçen ve 2. Dünya Savaşı yıllarında Nazilerle gizli yazışmaları ele geçirildiği için tutuklanan Em. Alb. Alparslan Türkeş’tir.(1)
Hulusi Turgut’un kendisiyle yaptığı bir röportajda sözü Kürt sorununa getirerek mütareke yıllarında da “federasyon”un gündeme geldiğini söyleyip şunları ekliyor: “O zamanlar da federasyon söz konusuydu ama kimler tarafından söz konusu ediliyordu: İngilizler tarafından. Ve onların dürtükledikleri casuslar tarafından. İngilizlerin kışkırtmasıyla İstanbul’da Kürt Şerif Paşa isminde birisinin başkanlığında Kürt Teali Cemiyeti diye bir cemiyet kuruldu. Kurduran İngilizler, İngiliz emperyalistleri. Bu Kürt Şerif Paşa, Doğu Anadolu’da bir Kürt Devleti kurulması veya hiç değilse Kürt Federasyonu olmasını savunuyordu.”
Ve ekliyor: “Fakat bizim çok değerli ve sevgili Doğulu ve Güneydoğulu kardeşlerimiz, Kürtçe konuşan, Kürt dedikleri bizim özbeöz kardeşlerimiz, bunların hepsini yakaladıkları yerlerde ağaçlara astılar.” (Bkz. Sabah gaz. 26.11.1996’dan aktarılarak M. Bayrak: Kürt Sorunu ve Demokratik Çözüm, Özge yay. Ank. 1999).
Şimdi burada Türkeş’in hangi yanlışını düzelteceksiniz. Geçmişte Osmanlı’nın Stockholm Elçisi olan Şerif Paşa’nın Kürt Teali Cemiyetinin başkanı olmadığını mı, daha 19. yüzyıldan başlayarak Kürt sorununun çözümü konusunda Kürt aydınları arasında farklı görüşlerin bulunduğunu mu, bu Cemiyeti kurduranların İngilizler değil Kürtler olduğunu mu; iddia ettiği gibi bir “ağaca asma” olayının olmadığını, tersine Lozan’la kendilerini güvenceye alan Kemalistlerin bu demokratik örgütlerin omurgasını oluşturan Seyid Abdülkadir gibi 50 dolayında aydının İstanbul’dan getirilerek Şark İstiklal Mahkemesinde asıldıklarını mı yoksa iki yıl içinde 10 bin 500 Kürt’ün katledildiğini mi söyleyeceksiniz?
Kürtler ve Osmanlı devletin resmi ve gayriresmi gizli belgelerinin sunduğu gerçeklerin aksine ileri sürülen iddialardan biri de Şerif Paşa’nın Kürtleri temsil etmediğidir. Söz konusu belgeler, en yaygın örgütlenme olan Kürdistan Teali Cemiyeti ile Kürt Teşkilât-ı İçtimaiye Cemiyetinin Şerif Paşa ile iletişim içinde olduğunu ve onu yetkilendirdiğini gösteriyor. Zaten Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya gibi konunun uzmanı sayılan akademisyenler bile bu demokratik örgütlerin toplam 15 dolayında üyesinin ismini verebilirken yararlandığımız devletin gizli çalışmasında salt Kürdistan Teâli Cemiyetinin 70 dolayında üyesinin dökümü veriliyordu. İşte o dönem Kürt toplumunun vicdanını temsil eden bu üyeler:
‘Kürtler bilirler gerçekleri…’
Sözlerimizi Kürdistan Teâli Cemiyeti üyesi, Musa Anter’in kayınpederi Hakkarili şair ve yazar Abdurrahman Rahmi’nin (Zapsu) Şerif Paşa’ya bir şiirsel hitabıyla noktalamak istiyoruz:
Ji Bo Şerif Paşa
Dîsa ji şecaeta te ey Xan/ Derîyek vebû ji bo me Kurdan
Êdî bes e ev cefa û zillet/ Bê ilm û fezil bimîne millet
Ev esre bilindîyê dixwazit/ Heta we ku jîn çi ye, binasit
Fexrê dikin em bi te, tu Kurd î/ Elheq ku tu mêr î, hem te merd î
Pişta te ye cumle Kurd, Kurmanc/ Lewra ku te heq kirîye armanc
Kurmanc heqîqetaşina ne/ Lewra di wê rîyê da fîda ne.
Türkçesiyle söylersek:
Yine senin yiğitliğinden ey Han/ Açıldı bir kapı biz Kürtler için
Yeter artık bu eziyet, bu hor görülme/ Yeter bilimsiz, erdemsiz kaldığı milletin
Kalkınmak ister bu çağda millet/ Ta ki yaşam nedir tanısın diye
Seninle övünürüz biz, Kürt’sün sen/ Gerçekten yiğitsin ve de mertsin sen
Arkandadır senin tüm Kürtler/ Gerçekleştirdin çünkü amacımızı bizim
Kürtler bilirler gerçekleri/ Çünkü feda olurlar o yolda.
Burada son sözü ilk kitabımın kahramanı Tevfik Fikret’in bugün için de geçerli olan şu yaşamsal belirlemesine bırakmak istiyorum: “Onlar yaptıkları hatalar yüzünden o kadar çürümüşlerdir ki bugün ancak sizin, benim bir araya gelip de sesimizin çıkamayışımızdan güç buluyorlar. Onları bizim korkumuz yaşatıyor. Biz biraz kendimizi gösterelim, bakın nasıl sinerler ve düşerler.” (M. Bayrak: Tevfik Fikret ve Devrim, 1. Bas. İst. 1973; 2. Bas. Yorum yay. Ank. 1996, s. 45-46).
Kaynak : Mehmet Bayrak – Özgür Politika
ETİKETLER
BENZER İÇERİKLER
OKUYUCU YORUMLARIYazı ve anlatımda hatalar var
Ne gibi hatalar?
Kürtler ve Osmanlı : Kürt Halkının Fırtınalı Yıllardaki Diplomatı
News
6 Ocak 2023
Katliam
Haber
Komik
İlginç
Kürt Edebiyatı
Kürtçe Müzik
Şehir | İlçe | Köy
Kürt Sineması
Yorum Yaz