e
sv

Tarihteki Kürt Devletleri

Kürtlerin tarihte kurdukları devletler nelerdir? sorusunu elbet bir çok kişi kendine sormuştur. Bizler Tarihteki Kürt Devletleri yazımızda bugün Kürtler tarafından kurulmuş olan devletleri ele alıp en büyük Kürt devleti, Kürt İslam devletleri, Kürtlerin kurmuş oldukları devletler ve Kürt tarihi hakkında bilgiler vereceğiz.
tarihteki kurulan kürt devletleri
avatar

Kundir

  • e 0

    Mutlu

  • e 0

    Eğlenmiş

  • e 1

    Şaşırmış

  • e 0

    Kızgın

  • e 0

    Üzgün

Kürtlerin tarihte kurduğu devletlerin sayısı oldukça fazladır. Bir çok Kürt devletinin adı unutulmaya yüz tutmuş olsa da Kürt tarihi hakkında kaynak bilgilere baktığımızda bu devletlerin isimlerine ve Kürt devletlerinin tarihini öğrenebiliyoruz. Kürt devletleri üzerine araştırmalar yaparken Tarihteki Kürt Devletleri hakkında bilgilere yer vermek istedik. Bu yazımızda en büyük Kürt devleti, Kürt islam devletleri, tarihte kurulan Kürt devletleri ve en uzun süren Kürt devleti gibi bir çok detaya yer vereceğiz. Gelin Kürt devletlerinin tarihini hep beraber inceleyelim.

İçindekiler:

Tarihteki Kürt Devletleri

Kürt devletlerinin Tarihine baktığımızda İran’ın Kuzeybatısında, Kuzey ve Orta Zagros Dağları ile Doğu Anadolu’nun bir bölümünde kurulmuştur. Kürtlerin milli ve kültürel benliklerinin oluşturmasında önemli yere sahiptir. ilk kürt devleti ne zaman kuruldu Kürtler devletlerini İran’da kurulmaya başladıkları için İran halkı ile birlikte kurmuşlardır. Devletler üç dönemde altında incelenmektedir. Bunlar; erken dönem, İslami dönem ve modern dönemdir.

Tarihteki Kürt devletleri dönemlerinden bir olan erken dönemde kurulan Kürt devletleri, antik dönemlerde yaşayan Kürtler zamanında kurulmuştur. Fakat içlerinden bazılarının ne zaman kuruldukları ve yıkıldıkları ile ilgili net bir bilgi yoktur. Bu devletler; Aryanlar ya da Ariler, Gutiler, Hurri-Mittani, Karduya, Kayusiler, Lullubiler ve Medlerdir.

Tarihte Kürt Devleti : Gutiler

Aryanlar/Ariler: İran’a adının veren Aryanlar, yerel halk olarak Ari adıyla anılmaktadır. MÖ. 2000 – 3000 yılları arasında varlıklarını sürdürmüşlerdir. Yerleşim yerleri Ren nehriyle Etil nehri arasındadır. Devletin yerel halkı Hint – Avrupa dil ailesinde bulunan dilleri kullanmıştır. Bu diller arasında İngilizce, Farsça, Almanca, Fransızca, Kürtçe ve Latince gibi dil lehçeleri yer almaktadır.

Gutiler: Tarihteki Kürt devletleri arasında olan ve kürtlerin ilk atalarından biri olarak bilinen Gutiler, yerleşim yeri olarak Zagros Dağları’nın Orta ve Kuzey bölgelerini seçmişlerdir. Halk olarak Guti ya da Qurti adıyla anılmaktadırlar. Sümer, Babil ve Asur kayıtlarına göre, ülkelerine Gutium demişlerdir. Gutiler, MÖ. 2154 yılında Akkad İmparatorluğunu yıkmıştır.

Gutiler, 76 yıl 40 gün boyunca Kuzey Mezopotamya’da kurulmuş olan Sümer Hanedanlığında söz sahibi olarak yönetimi ele geçirerek kral olmuştur. Bu nedenler Gutiler, Sümer kaynaklarına barbar halk olarak geçmiştir. Yıkılmalarına neden olan kişi, Uruk valisi Utu-Hengal’dır.

Tarihte Kürt Devleti : Hurri-Mitani

Hurri-Mittani: Mittanniler, MÖ. 1500-1200 yılları arasında yaşamış ve Anadolu’da hüküm sürmüş bir devlettir. Mittanniler, MÖ. 1600 yılında Huri bölgesine gelerek halk üzerinde egemenlik kurmak istemişlerdir. Halkın bir kısmı bu egemenliği kabul etmiş ve devlet kurmalarında yardımcı olmuşlardır. Hititlerin yıkılmasıyla bulundukları bölgede gücü ellerine almışlardır.

Mittanniler’in yerel halkı Hint – Avrupa dil ailesinde bulunan dilleri kullanmıştır. Paleografya ve arkeoloji alanında yapılan bilimsel çalışmalar, Hurri-Mittanniler ile Aryanlar arasında etnografik ve genetik anlamda benzerlikler vardır. Bu da Aryanların Hurri-Mittanniler’in ataları olduğunu göstermektedir.

Kürt Karduya Devletinin Tarihi

Karduya: Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Karduya ve Karduklar’ın paleografya ve arkeoloji alanında yapılan bilimsel çalışmalar sonucunda Kürtlerin atalarından biri olduğu düşünülmüştür. Halkın genel özellikleri arasında krala bağlılık, savaşçılık ve dağlarda yaşama yer almaktadır. Bu özellikleri yüzünde Sokrates’in öğrencilerinden olan ünlü yazar, tarihçi ve asker olan Ksenophon tarafından barbar olarak nitelendirilmektedirler.

Kürt Kayusiler Devletinin Tarihi

Kayusiler: Kayus ailesi tarafından kurulduğu için adını kurucusundan alır. Kurdukları devlete ‘Kayus’un Evi’ anlamına gelen ‘Kavusakan’ adını vermişlerdir. Kayusiler’in Kürtlerin atası olup olmadığı net değildir. Fakat Kürtlerin atası olma olasılıkları yok denecek kadar azdır.

Kürt Lullubiler Devletinin Tarihi

Lullubiler: MÖ. 3000 yılında Zagros Dağları’nda yaşamış bir devlettir. Yapılan Paleografya ve arkeoloji alanındaki bilimsel çalışmalar, tarihteki Kürt devletleri arasındaki Lullubiler ile Kürtler arasında etnografik ve genetik anlamda benzerlikler olduğuna işaret etmektedir. Guti ve Subartu halkları ile yakın ilişkiler kurdukları söylenmektedir.

Kürt Med Devletinin Tarihi

Medler: Yerleşim yerleri İran’ın kuzeybatısı ile Kuzey Zagros Dağlarıdır. Proto-Kürt oldukları yapılan Paleografya ve arkeoloji alanındaki bilimsel çalışmalar sonucunda Kürtlerin atalarından biri oldukları kesinleşmiştir. Medlerin bölgedeki hâkimiyeti Kral Siyaksares ile başlamıştır. Kral Siyaksares, Medlere acı çektirdikleri için Asurlulardan nefret ediyordu ve onlara karşı galip gelmek istiyordu.

Medler, MÖ. 612 yılında Asur İmparatorluğunu yıkmıştır. ‘Tarihin Babası’ lakaplı Herodot’tan edinilen bilgilere göre, Medler başka halklar tarafından Aryanlar olarak adlandırılmışlardır. Lidyalılar ve Babiller ile sürekli savaş halinde yaşamışlardır. İskitleri kendilerine büyük bir tehdit olarak görmüşlerdir. Kral Siyaksares İskitlere yaptığı bir yemek davetinde bütün İskit halkını kılıçtan geçirmiştir.

Kürt Med İmparatorluğunun Tarihi

Tarihteki Kürt devletleri erken dönem Kürt devleti olarak bilinen Medler ile Kürtlerin benzerlikleri  ‘Kar’name’ adı verilen belgede yazılı olarak bulunmaktadır. 15.yüzyılda yazılıp 7 dile çevirisi yapılmış bir metinde Kürtçe ya da Medce kaleme alınmış bir dua bulunmaktadır. California Üniversitesi Tarih bölümünde profesörlük yapmış olan Wadie Jwaideh’e göre Medler, Kürtlerin atalarını kabul edecek kadar muhteşem bir devlettir.

Kürt İslam Devletlerinin Tarihi

İslami dönem Kürt devletleri; Aiseniler, Annaziler, Ardelan Prensliği, Atak Beyliği, Baban Prensliği, Badinan Beyliği, Bitlis Prensliği, Botan Emirliği, Bradost Beyliği, Derzini Beyliği, Dunbuli Prensliği,Erzen Beyliği, Eyyubiler, Gırdıkan Beyliği, Hakkâri Emirliği, Hasankeyf Emirliğidir.

Diğer devler ise şunlardır; Hasanveyhiler, Hezarhespiler, Hezbaniler, Hezo Emirliği, Hoy Hanlığı, Mahmudi Beyliği, Mukri Emirliği, Sadakiler, Serab Hanlığı, Siyah Mansur Beyliğidir.

Kürt Sadakiler Devletinin Tarihi

Sadakiler: Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Sadakiler, Sadaka İbn-i Ali tarafından kurulmuştur. 770-827 yılları arasında yaşamışlardır. Merkezleri Urmiye’dir. Sadaka İbn-i Ali, Musul’dan başlayarak Urmiye’ye kadar olan her bölge üzerinde hâkimiyet kurmuştur. ayrıca Salmas, Usnu ve Pranşehir’i de hâkimiyeti altına almıştır. Abbasi halifesi olan Harun Reşid ile yaptığı savaşı kazanarak Tebriz’i topraklarına katmıştır.

Sadakilerin kurucu Sadaka öldükten sonra başa oğlu Ali geçmiştir. Abbasilerle yaptığı savaş sırasında Ali’nin ölmesinin ardından devlet yöneticiliği onun oğlu olan II. Sadaka’ya kalmıştır. Yaptığı savaşlar sonucunda Azerbaycan’da hâkimiyet kurmuştur. 827 yılında idam edildi ve böylece Sadakiler yıkılmıştır.

Aiseniler Devletinin Tarihi

Aiseniler: 912-961 yılları arasında hüküm sürmüş bir hanedan ailesidir. Merkezleri Şehrizor Ovası, Hemedan ve Dinavar’dır. Başarılı liderleri; Ghanim (Xanem), Daisam (Desem) ve Wandad’dır. İsim babası Ahmed Aisani’dir. Yıkıldıktan sonra yerine Hasnaviler geçmiştir.

Hasnaviler Devletinin Tarihi

Hasnaviler: 915-1015 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Hasnaviler, merkez olarak Şehrizor Ovası, Hemedan, Dinavar, Nihavend ve Ahvaz’ı seçmişlerdir. Kurucuları Hasanveyh bin Hüseyin el-Berzikanî el-Kürdi’dir. Hasneviler devleti hakkında daha geniş bilgiler için ayrıca İran ve Irak’da Kurulan Kürt Devletleri Hasnaviler ve Annaziler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

979 yılında Hasanveyh bin Hüseyin el-Berzikanî el-Kürdi’nin ölümünden sonra yöneticilik oğlu Bedir bin Hasanveyh’e kalmıştır. Ülke sınırlarını Ahvaz, Huristan, Berucerd ve Esadabad şehirlerine kadar genişletmiştir. Göstermiş olduğu bu üstün başarıdan dolayı Abbasi halifesi tarafından ‘Nasruddin’ unvanına layık görülmüştür. Annaziler tarafında 1015 yılında yıkılmışlardır.

Hezbaniler Kürt Devleti Tarihi 

Hezbaniler: 906-1080 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Kuruluş tarihleri kesin değildir. Merkezleri Erbil, Uşnu ve Urmiye’dir. Sünni mezhebine mensup bir Kürt devlettir. Hâkimiyet kurdukları yerler; Doğuda Merega ve Urmiye, kuzeyde Salmas ve batıda Musul’dur.

Annaziler Tarihi 

Annaziler: Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Annaziler, 990-1116 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Kurucusu Ebu’l-Feth Muhammed bin Annaz’dır. Merkezleri Kirmanşah, İlam, Hulvan, Dinaver, Mandali, Şehrizor ve Dakuk’tur. Ebu’l-Feth Annaz 1029 yılında Abul-Shawk ve Oqayl ile yaptığı savaşı kazanarak Dakuk’u topraklarına katmıştır. 1038-1039 yılları arasında da Kirmanşah’ta hâkimiyet kurmuştur. Tuğrul Bey ile yapılan savaşta ölen Ebul-Feth Annaz’dan sonra zayıflayan Annaziler 1116 yılında yıkılmıştır.

Hezo Emirliği Tarihi 

Hezo Emirliği: 11. ve 16.yüzyıllar arasında hüküm sürmüştür. Merkez olarak Hezo ve Sason seçilmiştir. Bitlis Prensliğinin hükümdarları ile akrabadır. Kurucusu olan İzzettin Bey Ezezin, Ezezdin ve Ezdin gibi değişik isimlerle anılmaktadır. Bitlis Emirleri ve Osmanlı Devletinin desteğiyle 16.yüzyılın sonuna kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Hakkari Emirliği Tarihi 

Hakkâri Emirliği: Merkezleri günümüzdeki Türkiye sınırları içerisinde bulunan Hakkâri şehridir. Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Hakkâri Emirliği, Şembo Hanedanlığı tarafından yönetilmiştir.  Soyları Ebu Sufyan el-Emevi’den gelmektedir.

Akkoyunlu ve Dumbıli aşireti ile yapılan savaşlar sonucunda fetret devri yaşanmıştır. Savaştıkları diğer devletler; Selçuklular, İlhanlılar, Akkoyunlular ve Karakoyunlular’dır. 23 Ağustos 1514 yılında Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi Şahlığı arasında yapılan Çaldıran Meydan Muharebesi’nde Osmanlı İmparatorluğunun yanında yer almışlardır. Kuruluş tarihleri bilinmese de 1849 yılında yıkılmışlardır.

tarihteki kurulan kürt devletleri

tarihteki kürt devletleri

Hezaresbiler Devleti Tarihi 

Hezaresbiler:  1148-1424 yılları arasında yaşamışlardır. Merkez olarak İran’ın Luristan ve Fars şehirlerini tercih etmişlerdir. Kurucusu Kuhgiluya valisi ve Salgurlular’ın komutanı Ebu Tahir İbn-i Muhammed’dir. Luristan’a karşı hâkimiyet kazanmıştır. Oğlu olan Malik Hazarhesp ise, Salgurlar’ın Moğollarla olan mücadelesinde yardımcı olmuştur. Başkenti kuzey Huzistan’ın İdaj şehridir.

Zakariler Devleti Tarihi 

Zakariler: Tarihteki Kürt devletleri arasında yer almaktadırlar. 1161-1360 yılları arasında yaşamışlardır. Kullandıkları diller Kürtçe, Gürcüce ve Ermenicedir. Ünlü araştırmacı Vladimir Minorsky Zakariler için, ‘Gerçekliği için her türlü sebebin var olduğu, bir söyleme göre onların ataları Mezopotamyalı Kürt Babirakan Xeli (Bapîrakan aşireti)’ndendi’ demiştir.

Ardelan Prensliği Tarihi 

Ardelan Prensliği: 1169–1867 yılları arasında 698 sene hüküm sürmüşlerdir. Merkezi Senendec’tir. Kaçar Hanedanlığı tarafından1867 yılında yıkılmıştır. Kurucuları Ardelan ailesidir.

Eyyubiler Kürt Devleti Tarihi 

Eyyubiler: 1171-1250 yılları arasında Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuştur. Merkezi Mısır’dır. En parlak dönemlerinde Mısır, Suriye, Irak, Hicaz ve Yemen bölgelerini topraklarına katmışlardır.

Bitlis Prensliği Tarihi 

Bitlis Prensliği: 1182-1847 yılları arasında hüküm sürmüştür. 24 aşiretin birleşmesi sonucunda oluşmuştur. Müslüman bir Kürt devletidir. Akkoyunlular’ın ve Safeviler’in boyunduruğu altına girmişlerdir.

Dunbuli Kürt Devleti Tarihi 

Dunbuli Prensliği: Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Dunbuli Prensliği 1210–1799 yılları arasında hüküm sürmüştür. Merkezi Hors’tur. Eyyubiler soyunda gelmektedirler. 1799 yılında Abbas Mirza Dunbuli Prensliğinin sonunu getirmiştir.

Hasankeyf Emirliği Tarihi 

Hasankeyf Emirliği: 1249-1524 yılları arasında hüküm sürmüştür. Soyları Eyyubilere dayanmaktadır. 1524 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğu tarafından yönetilmişlerdir. Emirlikten günümüze kadar gelen en önemli yapıt Er-Rızık Camisidir.

Botan Emirliği Tarihi 

Botan Emirliği: 1338-1855 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Botan Cizre, Şırnak ve Siirt’in Eruh ilçesini kapsamaktadır. Günümüzde Musul ile Hakkâri arasında bir bölgede yaşamışlardır. İzzeddin Şir Bey’in yönetici olduğu 1855 yılında yıkılmıştır.

Gırdıkan Beyliği Tarihi 

Gırdıkan Beyliği: Kurucusu Hazan Ezraki’nin oğlu Kabil’dir. Merkezi Siirt’in Baykan ilçesidir. 14 aşiretin birleşmesi sonucu oluşmuştur. Osmanlı padişahı II. Murat devrinde yıkılmıştır.

Derzini Beyliği Tarihi 

Derzini Beyliği: Derzin Kalesi’nin ele geçirilmesiyle kurulmuştur. Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı Devleti’ne katılmıştır. Sultan II. Murat döneminde de yıkılmıştır.

Badinan Beyliği Tarihi 

Badinan Beyliği: Tarihteki Kürt devletleri içinde ne güçlü ve ne çok hüküm süren beyliktir. Kurucusu Bahaddin’dir. Osmanlı Devleti tarafından Musul’a dâhil edilmiştir.

Soran Emirliği Tarihi 

Soran Emirliği: 1399-1835 yılları arasında yaşamışlardır. Osmanlı Devleti’nden 1830 yılından ayrılarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Komşuları; güneyden Baban Beyliği, doğudan İran, kuzeyden ve batıdan Bahdinan Beyliği ve Erbil’dir. Merkezi Revandiz’dir.

Mukri Emirliği Tarihi 

Mukri Emirliği: 1400-1802 yılları arasında yaşamışlardır. Merkezleri Urmiye ve Mahabad’dır. Dil lehçesi olarak Kürtçe’nin Soranice lehçesini kullanmışlardır. Günümüzde aynı merkezlerde varlıklarını sürdürmektedirler.

Atak Beyliği Tarihi 

Atak Beyliği: Zırkanlı Mir Mahmud oğlu Ahmed Bey tarafından kurulmuştur. Şah İsmail ile aynı dönem yaşamışlardır. Günümüzde Sivas ve Edirne taraflarında yaşamaktadırlar. Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.

Kürt Devleti Siyah Mansur Beyliği Tarihi 

Siyah Mansur Beyliği: 1543-1596 yılları arasında hüküm sürmüştür. Kurucusu Halil Han’dır. Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Siyah Mansur Beyliği, 24 Kürt aşiretinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. ‘İran Kürtlerinin Beylerbeyi’ unvanına sahiptir. Halil Han, Şah Abbas döneminde idam edildi ve beylik yıkıldı.

Baban Prensliği Tarihi 

Baban Prensliği: 1649-1850 yılları arasında hüküm sürmüştür. Kurucusu Babanzade Ahmed Paşa’dır. Osmanlı Devleti ile yaptığı Koya Muharebesi’nin sonucu olarak Osmanlı tarafından 1850 yılında yıkılmıştır.

 

Modern dönemde kurulan Kürt devletleri ise,  20.yüzyılda kurulmasının ardından çok kısa bir zamanda yıkılmıştır. Kurulan bu devletler; Ağrı Cumhuriyeti, Kürdistan Krallığı, Kürdistan Okrugu, Kürdistan Uyezdi, Lâçin Kürt Cumhuriyeti ve Mahabad Kürt Cumhuriyetidir.

Ağrı Kürt Cumhuriyeti Tarihi 

Ağrı Cumhuriyeti: Tarihteki Kürt devletleri içinde yer alan modern dönemde kurulan Kürt devletlerinden biri olan Ağrı Cumhuriyeti, Hoybun Merkez Komitesi tarafından Türkiye’nin kuzeydoğusunda ilan edilmiş bir devlettir. Fakat hiçbir ülke tarafından tanınmamıştır. 1927 yılında Hoybun Merkez Komitesi İhsan Nuri Paşa’yı genel kumandan ilan etmiş ve askeri darbe hazırlıkları başlatmıştır. Bu girişimden haberdar olan Birleşik Krallıklar yardım etmiş olsa da ayakta kalmaları çok kısa sürmüştür.

 

Ekim 1927 yılında Ağrı’nın Kurd Ava köyü geçici olarak başkent ilan edildi. 14 Eylül 1930 yılında İbrahim Ağa önderliğinde çıkan ve ölümüyle sonuçlanan isyan Türk ordusu tarafından bastırıldı. 1938 yılında Karaköse olarak bilinen şehir Ağrı olarak değiştirildi.

Kürdistan Krallığı Tarihi

Kürdistan Krallığı: Merkezi Süleymaniye’dir. Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Kürdistan Krallığı’nın devlet yönetim biçimi monarşidir. Eylül 1922-Temmuz 1924 yılları arasında kurulma çalışmalarına başlanmıştır. Mahmut Berzenci’nin Mayıs 1919 yılında Süleymaniye’ye vali olarak atanmasından sonra orada bir Kürt hükümeti kurmuştur. Ve sadece kendisinin verdiği bir karar ile kendini Kürdistan Kralı kabul etti. 24 Temmuz 1924 yılında Birleşik Krallığının himayesine altına girmiştir.

Kürdistan Okrugu Tarihi

Kürdistan Okrugu: 1930 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ile Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti sınırları içerisinde kurulmuştur. Ve yine aynı yıl iptal edilmiştir.

Kürdistan Uyezdi Devleti Tarihi

Kürdistan Uyezdi: 1923-1929 yılları arasında Azerbaycan Sosyalist Sovyetler Birliği’nin bir kazası konumundadır. Bölgede ‘Kızıl Kürdistan’ adıyla bilinmektedirler. Tarihteki Kürt devletleri için önemli bir gelişme yaşandı. Yaşanan bu gelişme dahilinde1921 yılında ilk kez Kürdistan adı kullanılmıştır.  8 Nisan 1929 yılında Sosyalist Sovyetler Birliği’nde rejim değişikliğinin yaşanması sonucunda iptal edilmiştir.

Laçin Kürt Cumhuriyeti Tarihi 

Lâçin Kürt Cumhuriyeti: Azerbaycan’ın Laçin Rayonu’nda kurulmuştur. 20 Mayıs 1992 yılında cumhuriyetin ilan edilmiş ve başa Wekîl Mustafayev geçmiştir. Ama yine de dağılmanın önüne geçememiştir.

Mahabad Kürt Cumhuriyeti Tarihi 

Mahabad Cumhuriyeti: 1946 yılının Ocak ayında Sovyet Birliğinin desteğiyle kurulmuştur. En önemli özelliği, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmış bir devlet olmasıdır. Yönetimde 13 bakan bulunmaktadır. Devlet başkanı Kadı Muhammed’dir. Tarihteki Kürt devletleri olarak bilinen Mahabad Cumhuriyeti 3 Mayıs 1946 yılında Azerbaycan Milli Hükûmeti ile bir anlaşma imzalamıştır. Yapılan bu anlaşmanın maddeleri şunlardır;

  • İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilcileri gönderilecek.
  • Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak.
  • İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak.
  • Gerekli olduğu zaman karşılıklı askerî yardım yapılacak.
  • İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı alındıktan sonra yürütülecek.
  • Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi. Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu.
  • İki halk arasında tarih içinde yerleşmiş olan dostluk ve iş birliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır.

Tarihte Yer Alan Kürt Devletleri

Tarihteki Kürt devletleri olarak bilinen Mahabad Cumhuriyeti,17 Aralık 1946 yılında İran’ın başkent Mahabad’ı işgal etmesinin sonucunda yıkılmıştır. Ve yıkılmanın sebebini Koohi-Kamali şöyle anlatmaktadır: ‘Öncelikle Kürt toplumunun ana özelliği olan kabile bölünmüşlüğü, merkezi hükûmete karşı direnişin sonucunda Kürt Cumhuriyetinin kurulmasında rol oynadığı gibi bu cumhuriyetin yıkılmasına da sebebiyet vermiştir.

Değişik kabileler, daha doğrusu bu kabilelerin liderleri arasındaki çatışma ve çekişmeler ulusal hareketin önünde önemli bir engel olmuştur. Bir veya birden çok kabilenin kendi çıkarları uğruna dış güçlerle iş birliği yapması Kürt tarihinde olağan bir haldir. İkinci iç sebep cumhuriyetin iyi örgütlenmiş ve politik deneyimine sahip güçlü yönetimden yoksun olması olgusudur.’

Kürt Dili Nereden Gelmiştir?

Kürt dili olarak bilinen Kürtçe, 1500 yaşında olup Hint-Avrupa dil ailesinin Batı İran kolu içerisinde yer almaktadır. Kürtçe, İran’ın batısında ve kuzeybatısında, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu bölgesinde ve Suriye’nin kuzeyinde yaygın olarak konuşulan bir dildir. Ayrıca Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan ve Rusya’da kısmen konuşulmaktadır.

Kurmança, Soranice, Kelhurice ve Lekçe Kürt dilleri arasında yer almaktadır. Kurmança Kuzey Kürtçesi, Soranice Orta Kürtçe ve Kelhurice Güney Kürtçe olarak da adlandırılmaktadır. Lekçe’nin Kürt dili olduğu ile ilgili kesin bir bilgi yoktur. Türkiye’de çoğunlukla konuşulan Kürt dili Kurmança’dır.  Bazı dilbilimcilere göre Zaza ve Gorani dilleri de Kürt dillerindendir.

Kürtlerin Kökeni

Kürtlerin kökeni ile ilgili net bir bilgi yoktur. Fakat MÖ. 3000 yılında ait olan Sümer kaynaklarında Kürtler ‘Karda’ olarak geçen bir ulustur. Kürt ismi Sümerlerde Karda, Babillerde Garda, Asurilerde Guti, Greklerde Kardukh, Ermenilerde Kortukh, Perslerde Gurd, Süryanilerde Karda,  İbraniler ve Keldanilerde Kurdaye olarak adlandırılmıştır.  Kürtler ile ilgili birbirinden farklı rivayetler anlatılmaktadır.

Hz. Süleyman ve Kürtler

Bir rivayete göre, Kral Süleyman haremi için Cinlerine beş yüz güzel cariye getirmeleri için Avrupa’ya gönderir. Ancak Cinler güzel cariyeleri bulup İsrail’e dönene kadar Kral Süleyman ölür. Böylece, cinler Zagros dağlarına yerleşir ve getirdikleri kadınlarla evlenir. Bu evlilikten hem güzel hem de güç hem de kuvvetli dünyada eşi benzeri olmayan çocuklar dünyaya gelir.  Ve olan bu çocuklara Kürt adı verilir. Kürtlerin kökeni ile ilgili tahmin yürütülecek ilk rivayettir.

Bir başka rivayete göre ise, Bir zamanlar Azdehhak adlı zalim bir hükümdar varmış. Bu zalim kralın omuzlarında iki büyük yılanbaşı ortaya çıkmış. Doktorlar bunları yok etmek için elinden geleni yapmış fakat fayda etmemiştir. Doktorlar araştırmalarının sonucunda her gün iki insanın beyni ile beslemesinin iyi geleceğini söylemişler.  Kral tavsiyeyi dinlemiş ve uzun bir süre bu şekilde beslenmiş.

İnsanlar canlarını kurtarmak için ülkeyi ve kentleri terk edip dağlara kaçtılar. Kaçan halk orada giderek çoğaldı ve içlerinde Demirci Kawa adlı bir şahıs duruma karşı çıktı. Kralın bu zalimliğinden bıkan halk demircinin etrafında toplandı. Birleşen topluluk zalim Azdehhak ve ailesi tahttan indirdi. Kawa kral seçildi ve yanında olan halk Kürt halkının başlangıcını oluşturdu. Kürtlerin kökeni bu iki rivayete dayandırılmaktadır.


******************************************************

BENZER MAKALELER: 

okuyucu yorumlarıOKUYUCU YORUMLARI

Sıradaki içerik:

Tarihteki Kürt Devletleri