Çarlık Rusyası’nda ve Sovyetlerde Kürt Nüfusu

1926’daki S.S.C.B. nüfus sayımına göre Azerbaycan SSCB’de Kürtlerin sayısı 41,489 kişi, 1937’de 10,878, 1939’da ise toplam olarak sadece 6 bin kişi olarak kayıtlara geçerken bu da nüfus politikalarının ne kadar asimileci olduğunun saf kanıtı olarak karşımıza çıkıyor.

Ahmet Kizil

Rus topraklarında ilk resmi genel ciddi nüfus sayımı 1897 yılında yapılmıştır. Nüfus sayımları Rus topraklarında belirli periyotlar halinde olmamış aksine düzensiz yıllar aralıklarıyla yapıla gelmiştir. Çok çeşitli nüfus sayımları icra edilmişse de genel olarak yapılan nüfus sayımlarını 1897, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979 ve 1989 yıllarında genel ve kapsayıcı olarak yapıldığını söyleyebiliriz. Fakat 1937 yılında da bir nüfus sayımı yapılmış nüfus artış miktarını düşük bulan Sovyet yönetimi bu sayımı iptal etmiştir. Yine 1921 yılında da bölgesel nüfus sayımları yapılmıştır.

İçindekiler:

1 Çarlık Rusyası’nda ve Sovyetlerde Kürt Nüfusu
2 Sovyetlerde Kürt Nüfusu

Çarlık Rusyası’nda ve Sovyetlerde Kürt Nüfusu

Sovyetler içinde birçok halk birleşik bir yapının etnik unsuru olarak uzun yıllar boyunca bağımsızlıklarından uzak bir şekilde bu topraklarda yaşamışlardır. Bu halklardan biri olan Kürtler de tıpkı diğer coğrafyalarda olduğu gibi bu coğrafyada da bağımsızlıklarından uzak bir şekilde Sovyet geniş coğrafyasının haklarından mahrum az sayıdaki büyük uluslardan biri olarak Sovyetler’in birçok federesine dağılmışlardır. Bu yazımızda Sovyetler döneminde yapılan sayımlarda resmi olarak sayılan Kürtler’in nüfuslarını irdeleyeceğiz. Bilinmesi gerekir ki buradaki rakamlar resmidir fakat gerçeğin kendisi değildir. Nüfus kayıtlarına Kürt olmalarına rağmen kimliklerde Azeri, Ermeni veya Gürcü yazdırılan Kürtlerin olduğunu unutmayalım. Ayrıca Kürt olmalarına rağmen Kürtçe bilmeyen ve dolayısıyla konuştuğu dilde yazılan birçok Kürt de mevcuttur.

İlk nüfus sayımı Çarlık Rusyası’nda 1897 de yapılmıştır. Yapılan nüfus sayımına göre Kürtler’in nüfusu yaklaşık 100.000 olarak kayıtlara geçmiştir.

Sovyetler’deki ilk sayım olarak 1926 yılında yapılan nüfus sayımlarda Kürt nüfusuna bakalım.

Yapılan sayımda 54,661 olan Kürt nüfusun 28,395’i erkek 26,266’sı kadın olarak kayıtlara geçmiştir

Êzîdî olarak kayda geçen 7,351 erkek ve 7,172 kadın olmak üzere 14,523 kayda geçmiştir. Kürtler’in ve Êzîdî Kürtleri’nin toplam nüfusu 69,186’dır.

Rusya Merkez Federesi’nin içerisindeki 178 Kürt ve 1’i Êzîdî olmak üzere 179’dur.

Transkafkasya’da 52,173 Kürt ve 14,522’si Êzîdî olarak toplam nüfus 66,695’tir. Bunların bölgesel dağılımı aşağıdadır.

Azerbaycan’da 41,466 Kürt 23’ü Êzîdî olmak üzere toplam nüfus 41,489’dur.

Ermenistan’da 3,077 Kürt ve 12,317’si Êzîdî olmak üzere toplam 15,394’tür. Kalan nüfus diğer Kafkas bölgelerindedir.

1939 yılı sayımına göre Kürt nüfus 45,877 olarak verilmiştir. Fakat bu nüfusun içinde Êzîdîler var mıdır bilemiyoruz istatistiklerde Êzîdîler farklı bir ulus olarak da yer alamadığından bu verilen nüfusa dahil olmuş diyebiliriz. Bu arada Orta Asya ülkelerinde Kürt nüfusu görmekteyiz bu nüfus 1937–1944 yıllarında Stalin yönetiminin Kafkasya Kürtler’ini Asya steplerine sürmesi sonucudur.

Ermenistan’da 20,481
Gürcistan’da 12.915
Azerbaycan’da 6,005
Kazakistan’da 2,387
Türkmenistan’da 1,954
Kırgızistan’da 1,490
Rusya’da 387
Özbekistan’da 156
Diğer ülkelerde 102

1959 Sovyet nüfus sayımına göre SSCB’de toplam Kürt nüfus 58,799 olarak kayıtlara geçmiştir.

Ermenistan’da 25,627
Gürcistan’da 16,212
Kazakistan’da 6,109
Kırgızistan’da 4,783
Türkmenistan’da 2,263
Azerbaycan’da 1,487
Özbekistan’da 1,354
Rusya’da 855
Diğer ülkelerde 109

1970 yılında Sovyet nüfus sayımına göre Kürt nüfus 88,930 kişidir.

Ermenistan’da 37,486
Azerbaycan’da 25,488
Gürcistan’da 20.690
Kazakistan’da 12.299
Kırgızistan’da 7,974
Türkmenistan’da 2,933
Rusya’da 1015
Özbekistan’da 867
Diğer Ülkelerde 178.

Sovyetlerde Kürt Nüfusu

1979 yılı Sovyet nüfus sayımına göre toplam Kürt nüfus 115,858 kişi olarak verilmiştir.

Ermenistan’da 50,822
Gürcistan’da 25,688
Kazakistan’da 17,692
Kırgızistan’da 9,544
Azerbaycan’da 5.676
Türkmenistan’da 3,521
Rusya’da 1,631
Özbekistan’da 982
Diğer ülkelerde 302

1989 Sovyet nüfus sayımına göre Kürt nüfusu 152,717 kişi olarak kaydedilmiştir.

Ermenistan’da 56,127
Gürcistan’da 33,331
Kazakistan’da 25,425
Kırgızistan’da 14,262
Azerbaycan’da 12,226
Rusya’da 4,724
Türkmenistan’da 4,387
Özbekistan’da 1839
Ukrayna’da 238
Diğer ülkelerde 158

carlik rusyasinda ve sovyetlerde kurt nufusu — Çarlık Rusyası’nda ve Sovyetlerde Kürt Nüfusu

Kısaca:

1897 yılında 100.000 1926 yılında 69,186
1939 yılında 45,877
1959 yılında 58,799
1970 yılında 88,930
1979 yılında 115,858
1989 yılında 152,717

Her ne kadar rakamlar resmi olsa da gerçeği yansıtmamaktadır. Gerçek Kürt nüfusu bu sayıların çok üstündedir belki de çoğu zaman sadece Azerbaycan’da yaşayan Kürt nüfus bile toplam rakamların sonuçlarından fazlaydı. Sovyet döneminde bu istatistikler birçok halk için doğru sayıları ifade etmemektedir yani bu Kürtler’e özgü bir yaklaşım biçimi değildir. Örneğin 1926 yılında nüfusu 77,323 civarı olan 1939 yılında 88,242 olan Talış halkının nüfusu 1959 yılında 162 gibi komik bir sayı olarak yazılırken 1970 ve 1979 yıllarında Azeri sayılmışlar 1989 yılında ise 21,602 olarak kaydedilmiştir. Yani artması gereken nüfus azalmıştır. Bu Kürtler için de geçerlidir 1926 yılında 69,186 verilen nüfusun 1989 yılına kadar en az 7 kat artarak 500.000 civarı olması gerekiyordu fakat 152,717 gibi komik bir rakam olarak istatistiklere kaydedilmiştir. Ayrıca Dünyadaki Kürtlerin Nüfusu için Dünyada Kaç Milyon Kürt Var yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Nüfus sayımlarını biraz irdelersek ilk nüfus sayımı olan 1897 yılındaki nüfus sayımında Kürtler yaklaşık 100,000 kişi olarak kaydedilmiştir tabi ki o dönem sınırlar doğumuzdaki bazı illeri de kapsadığından o yıllar iççin epey yüksek bir rakam gözümüze çarpmaktadır.

Yine ilginç bir veri 1921’deki nüfus sayımına göre Azerbaycan S.S.C.B’nin köylerinde yaşayan Kürtler’in sayısı 32,780, 1926 yılındaki nüfus sayımında Azerbaycan’da ki Kürt nüfus 41,489 iken bunlardan yalnızca 6.800’ü anadil olarak Kürtçe’yi belirtirken geri kalanı ise Azericeyi anadil olarak kaydettirmiştir. 1926 nüfus sayımına göre Kürdistan Uyezdin‘de nüfusun %72’sini oluşturan 37,182 Kürt yaşıyordu. Ancak bunların sadece 3.123’ü anadil olarak Kürtçeyi belirtmişlerdi. Bu da nüfus sayımlarında Kürt nüfusu düşük gösteren unsurlardan biriydi.(1)

1926’daki S.S.C.B. nüfus sayımına göre Azerbaycan SSCB’de Kürtlerin sayısı 41,489 kişi, 1937’de 10,878, 1939’da ise toplam olarak sadece 6 bin kişi olarak kayıtlara geçerken bu da nüfus politikalarının ne kadar asimileci olduğunun saf kanıtı olarak karşımıza çıkıyor. Çarlık Rusyası’nda ve Sovyetlerde Kürt Nüfusu makalemizin sonuna gelirken ayrıca Dünyadaki Kürt Nüfusu yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Kaynak Uğur Dursun Adsız

ETİKETLER