Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı

Sitemizde daha önce sıklıkla Kürt tarihi ve Kürtlerin kökeni alanında çeşitli bilgilendirici makaleler yazmıştık. Bugün de Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı başlıklı yazımız ile Kürt isminin tarihi geçmişi ve Kürtlerin tarihteki konumu hakkında faydalı noktalara değineceğiz. Kürtlerin tarihte kurduğu devletler hakkında da bilgi elde edeceğiniz makalemizi okuyup istifade edeceğinizi umuyoruz.

Kundir

Sitemizde daha önce sıklıkla Kürt tarihi ve Kürtlerin kökeni alanında çeşitli bilgilendirici makaleler yazmıştık. Bugün de Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı başlıklı yazımız ile Kürt isminin tarihi geçmişi ve Kürtlerin tarihteki konumu hakkında faydalı noktalara değineceğiz. Kürtlerin tarihte kurduğu devletler hakkında da bilgi elde edeceğiniz makalemizi okuyup istifade edeceğinizi umuyoruz.

İçindekiler:

1 Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı
2 Kürt İsminin Çıkışı ve Bu Konudaki Belgeler
3 Kürtlerin Kökeni Nereden Gelmektedir?
4 Kürtlerin Kurduğu İlk Devlet Hangisidir?

Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı

Orta Doğu’nun en eski ve en kadim milletlerinden birisidir Kürtler. Kürt ırkının geçmişi binlerce yıl önceye dayanmaktadır. Öyle ki; tarihte “Kürt” ismine ilk rastlanılan belgeler, milattan önce 24. yüzyıla aittir. Yani günümüzden tam 4 bin 400 yıl evvel ki yazılı kaynaklara… Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı Sümerlere ait olan bu yazılı kaynaklarda bir halkı ve bir topluluğu tanımlamak için “Kar’da” kelimesi kullanılmıştır. Ünlü tarihçilere ve Kürdologlara göre “Kar’da” ifadesi ile bahsedilen halk Kürt halkıdır. Kürtlerin tarihi ve Kürt isminin çıkışı da bu yıllara dayanmaktadır. Daha fazla detaylı bilgi için Kürt Tarihi ve Uygarlığı, Kürt İcatları tıklayınız.

Günümüzden 4400 yıl önceki Sümer yazıtlarından da anlaşılacağı üzere Kürt kelimesinin geçmişi bilinenden çok daha önce ve çok daha kadimdir. Bu tarihten daha öncesi olduğu kesindir; zira bir topluluğun bulunduğu ve bu topluluğu tanımlamak için kullanılan bir isim olması, o toplumun yüzyıllardır bir arada yaşadığına delalettir. Bununla birlikte, milattan önce 24. yüzyıl evveline dair herhangi bir yazılı kaynak günümüzde bulunmuş değildir. Bu noktadan çıkışla Kürt halkının en az 4 bin 400 yıldır var olduğu belirtilmektedir.

kürtlerin tarihi ve kürt isminin çıkışı

Kürt İsminin Çıkışı ve Bu Konudaki Belgeler

Kürt isminin çıkışı olarak da kabul edilen bu tarih, Kürt tarihinin de başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bunun yanında bazı tarihçilere göre Kürt halkının varlığı daha yakın döneme, dayanır. Zira milattan önce 4. yüzyılda yaşayan Xenophon (Ksenefon) yazılarında geçen “Kardukhoi” sözcüğü “Kürtler” anlamına gelmektedir. Bazı tarihçiler bu kelimeyi tarihte Kürt ismine rastlanılan ilk belge olarak kabul etmektedirler. Yeryüzünün İlk Kavmi Kürtler ve Konuşulan İlk Dili Kürtçe hakkında daha fazla bilgi almak için tıklayabilirsiniz.

Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı Tüm bunlar bir tarafa olmak üzere günümüz şekliyle “Kürt” sözcüğünün tarihi metinlerde yer alması ilk olarak Sasaniler dönemindedir. Sasaniler döneminde kaleme alınan Kârnâmag î Ardashîr î Babagân destanında günümüz şekliyle Kürt kelimesi ilk defa geçmektedir. Dolayısıyla bazı tarihçiler de Kürt kelimesinin çıkış zamanını bu destana atıf yaparak bu dönem olarak kabul etmektedirler. En yakın dönem olarak belirtilen Sasani dönemi dahi kabul edilse, Kürt kelimesinin en az 2 bin yıllık geçmişi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında diğer ihtimallerin 4 bin 400 yıldan daha önceye dayandığı da ortadadır.

kürtlerin kökeni nereden gelmektedir?

Kürtlerin Kökeni Nereden Gelmektedir?

Kürt sözcüğünün etimolojisinin çok tartışmalı ve farklı görüşlerin bulunduğu bir alan olması gibi; Kürt halkının kökeni konusunda da pek çok tarihçinin farklı görüşleri ve dayanak noktaları bulunmaktadır. Bu görüşlerden en geçerlisi ve pek çok farklı bilim adamı tarafından kabul göreni ise; Kürtlerin “İrani” bir halk olduğu yönündedir. Bu genel kabulün öncülerinden birisi de ünlü Kürdolog Vladimir Minorsky’dir.

Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı “İrani” kavimden kasıt, bugün ki İran değildir. Milattan önceye dayanan bu “İrani” kavramı ile, içerisinde Kürtlerden Perslere, Acemlerden Afganlara ve Taciklerden Beluçlar’a kadar daha pek çok kavmin bulunduğu bir topluluktan bahsedilmektedir. Zira o dönemde “İrani” kavramı; İran platosu merkezde olmak üzere linguistik hatlar boyunca genişleyen bir coğrafi alanda yaşayan bütün halkları ifade etmekteydi. Daha fazla bilgiler için: Kürtlerin Kökeni Nereye Dayanır?

kürtlerin kurduğu devletler hangileridir

kürtlerin kurduğu ilk devlet hangisidir?

Kürtlerin Kurduğu İlk Devlet Hangisidir?

Tarihi binlerce yıl önceye dayanan Kürtlerin kurduğu ilk devlet olarak kabul edilen birkaç farklı devlet bulunmaktadır. Bununla birlikte bu devletlerin ilki; yani tarihte Kürtlerin kurduğu ilk devlet M.Ö 6. yüzyılda kurulan Med İmparatorluğu veya diğer ismiyle Med Konfederasyonu’dur. Bu görüşte bulunan tarihçiler olduğu için Kürtler tarafından kurulan ilk devlet Med İmparatorluğu’dur demek yanlış olmaz.

Milattan önce 678 yılında kurulan Med İmparatorluğu Anadolu coğrafyasının ortalarından İran platosunun doğusuna, bugün ki Afganistan’a kadar geniş bir coğrafyada hüküm sürmüştü. Med İmparatorluğu’nun Kürtler tarafından kurulduğuna yönelik tarihçi kaynak göstermek gerekirse; 13. yüzyılda yaşayan Ermeni tarihçi Heyton’un şu ifadelerini verebiliriz: “Sonunda Araplar Mısır’ın yönetimini kaybettiler; ve Medler; “ki onlara Kürtler deniliyordu.” Mısır’a egemen oldular.”

Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı Med İmparatorluğu’nun Kürtler tarafından kurulan bir devlet olduğu görüşünün yanı sıra, Medler’in yukarıda belirttiğimiz “İrani Halklar” tarafından kurulduğunu iddia eden tarihçiler de vardır. Bu tarihçilere göre de Medler’i kuranlar arasında Kürtler bulunmakla birlikte, diğer İrani Halklar’da Medler’in kuruluşunda aynı oranda pay sahibidirler. Medler’den günümüze hiçbir yazılı kaynak ulaşmaması bu konuda tarihi bir netliğin ulaşmamasına neden olmaktadır. Tarihte Kürtlerin Kurduğu En Büyük Devlet Eyyubiler fazlası için tıklayabilirsiniz

Gutiler Kürtlerin Atası Mı?

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Medler günümüzde de pek çok tarihçi tarafından Kürtlerin kurduğu ilk devlet olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte karşıt görüşte olan bilim adamlarına göre Kürtlerin ataları Gutiler’dir ki aslında Gutiler, Medler’den de daha kadim bir kavimdir ve geçmişi çok daha önceye dayanır. Zira “Gutiler”; Sümerler, Babiller ve Asurlular’ın yazıtlarında ayrı ayrı geçmektedir ve bu yazıtlarda “Guti” ya da “Qurti” olarak yer almaktadır. Burada geçen “Qurti” ifadesinin de “Kürt” sözcüğünün etimolojik olarak atası ve çıkış noktası olduğu düşünülmektedir.

Aralarında biner yıllık süre bulunan Sümerler (M.Ö 3. bin yıl), Babiller (M.Ö 2. bin yıl) ve Asurlular (M.Ö 1. bin yıl) kavimlerinin yazıtlarında aynı bilginin ve aynı kelimenin (Qurti) yer alması da bu halkın yaşadığına dair kesin delildir. Gutiler, bugünki İran’ın Irak sınırından Basra Körfezi’ne kadar uzanan Zagros Dağları’nda yaşamakta idiler ve ülkelerine de Gutium denilmekteydi. Akad alfabesi ile yazılan ve milattan önce 2130 yılına ait olduğu tespit edilen bir Guti Tableti’de o günlerden bu günlere ulaşmıştır. Bahse konu Qurti ya da Guti’lerin Kürtlerin ataları olduğu, pek çok farklı tarihçi tarafından öne sürülmektedir. Bu iddia; Kürtlerin yaşadığı coğrafya, etimolojik olarak dil köken benzerliği ve İrani halk ortak yönleri ile mantıki açıdan mümkün görünmektedir. Bu iddia özellikle Afrika ve Ortadoğu halkları ansiklopedisi Kürt Tarihi’nde geçmektedir. (Sayfa. 382)

Gutilerin Kürtlerin ataları olduğu yönündeki iddialara karşıt görüşler de bulunmaktadır. Bu konuda Prof. Dr. Şeyhmus Recai Tekoğlu “Qurti” kelimesinin “Kürt” sözcüğü ile benzerliğinden başkaca bir delil bulunmadığını söylemiştir. Chiago A. Dictionary’de de bu konuda bir örtüşme olmadığına vurgu yapmıştır. Zira Chiago A. Dictionary alanında önemli bir kaynaktır.

kürtlerin kurduğu bir başka devlet

Kürtlerin Kurduğu Bir Başka Devlet: Adiabene!

Milattan önce Med İmparatorluğu ve Gutiler’in Kürtler tarafından kurulduğu konusunda bazı tartışmalar olsa da; Kürtler tarafından kurulduğu tartışılmaz bir tarihi gerçeklik olan devlet vardır ki, o da Adiabene’dir. Adiabene; Erbil merkezli olarak kurulmuştur. Bu devleti kuran Hadhabani ya da bir diğer adıyla Adiabani aşireti, Adiabene Devleti’ne de ismini vermiştir.

Milattan önce 1. yüzyılda kurulan Adiabene Devleti’nin kurucusu olan Hadhabani aşireti Museviliği kabul etmişti. Milattan sonra 116 yılına kadar devam eden Adiabene Devleti, Romalıların Mezopotamya’yı işgal etmesi ile birlikte yıkılmış ve Roma İmparatorluğu’nun boyunduruğu altına girmiştir. Sonrasında tekrar kurulma çabası görülse de 195 yılında Roma, Adiabene Devleti’ne tamamen son vermiştir.

Bahse konu tarihten 650 yılına kadar Orta Doğu ve Mezopotamya coğrafyasında önce Roma İmparatorluğu’nda yaşayan Kürtler, sonrasında Bizans ve Sasani İmparatorluklarında bütüncül olmayan bir yapıda yaşamışlardır. 650 yılında bölgeyi fetheden İslam orduları ile Kürtlerin büyük kısmı Müslüman olmuştur. 650’li yıllara kadar yukarıda bahsettiğimiz tarihi bir sürecin içerisinden geçen Kürtler, İslam’la tanıştıktan sonra pek çok farklı devlet kurmuşlardır. Bu nedenle Kürtlerin tarihini İslam öncesi ve İslam sonrası olarak 2 dönemde incelemek de doğru bir yaklaşım olabilir.

islam sonrası kürtlerin kurdukları devletler

İslam Sonrası Kürtlerin Kurdukları Devletler

İslam Halifesi Hz. Ömer zamanında Müslümanlıkla tanışmaya başlayan Kürtler, ileriki yıllarda neredeyse tamamen Müslüman oldular. Adiabene Devleti’nin yıkılmasının ardından yekpare bir yapıda yaşamayan Kürt toplumu, İslam Devleti’nin sınırlarını genişletmesinin ardından, takribi 650 yılından başlamak üzere İslam Devleti çatısı altında yaşamaya başlamışlardır.

Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı makalemizin devamında İslam sonrasında kürtlerin kurduğu devletler konusuna değinmek istiyoruz. Kürtlerin Müslümanlıkla tanışmaları dini yaşamlarını tamamen değiştirdiği gibi, kültürel bazda da Kürt halkının yaşantısına yön vermiştir. Aynı zamanda Kürt halkının siyasi yaşantısı da farklılaşmış ve Kürtler devlet yönetiminde yer edinmiştir. İslam sonrası Kürtlerin kurduğu devletleri ise şu şekilde sıralayabiliriz. (Bu devletlerin bazıları dönemin eyalet yapılanması doğrultusunda büyük imparatorluklara bağlı beylikler ya da prenslikler olarak varlıklarını sürdürürken, bazıları ise tamamen devlet teşkilatlanmalarını gerçekleştirmiştir. Bununla birlikte listede ayrımsız tamamı yer almaktadır.) Detaylı bilgi almak için bakabilirsiniz: İslamiyet Sonrasında Kurulan İlk Kürt Devleti: Şeddadiler!

Şeddadiler 951-1174 yılları arasında Ermenistan ve Arran bölgesinde hüküm sürmüştür.
Revvadiler 955-1071, Azerbaycan Yemenli Ezd kabilesine mensup Kürtleşmiş Arap hanedanı olarak kabul edilir.
Hasanveyhiler 959-1095 yılları arasında İran’da hüküm sürmüştür.
Annaziler 991-1117 yılları arasında İran ve Mezopotamya’da hüküm sürmüştür.
Mervaniler 990-1096 yılları arasında Diyarbakır’da hüküm sürmüştür.
Hezarhespiler 1155–1424 yılları arasında Luristan ve Fars’ta hüküm sürmüştür.
Eyyubiler 1171-1250 yılları arasında; Mısır, Suriye, Irak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Filistin’de hüküm sürmüştür.
Ardelan Prensliği 1169 – 1867 yılları arasında bugün ki İran – Irak sınırının İran kısmında 698 yıl hüküm sürüştür.
Badinan Beyliği – Bugün ki Hakkari ili çevresinde 1376 – 1843 yıllarında etkindir.
Soran Emirliği 16. yüzyıl’da Kuzey Irak’ta etkinlik sağlamıştır.
Baban Prensliği 1649 – 1851 arası etkin yıllarıdır.
Bitlis Prensliği 1182–1847 yılları arasında Bitlis ve çevresindeki prenslik.
Botan Emirliği 1330 – 1855 yılları arasında Botan ve çevresinde etkindir.
Zend Hanedanı 1750-1794 yılları arasında İran’da hüküm sürmüştür.