Qazî Muhammed ve Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti

Hiva Sönmez

Paylaş

Paylaş

0 Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 1

  Mutlu

• 0

  Eğlenmiş

• 0

  Şaşırmış

• 0

  Kızgın

• 0

  Üzgün

Qazi Muhammed’in hayatını daha önce sitemizde paylaşmıştık. Bugün Qazî Muhammed ve Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti başlıklı makalemizle Qazî Muhammedin yaşamına özetle değinip Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti hakkında bilgiler vereceğiz.

Qazi Muhammed 1793 yılında Rusya topraklarında yer alan Dağıstan’ın Gimri köyünde doğmuştur. Bulunduğu bölge içinde çok sevilen, son derece mütevazi hayatı olan bir imamdır. Kafkasya’da ortaya çıkan Müridizm’in ve Gazavat’ın İmam Mansur’dan sonra gelen ikinci büyük lideridir. Avar asıllıdır. Medrese eğitimi almış, Arapçayı çok iyi konuşan, bir hatiptir. 1829 yılında 36 yaşında iken Dağıstan isminde ilk eserini yayınladı. Uzun vadeli hedefleri arasında bulunan tek şey bağımsızlık aşkıydı. İmamlık yaptığı dönemde, Çeçenistan’a seferler düzenlemiştir.

Qazi Muhammed Kimdir? Qazi Muhammed Hayatı

Qazi Muhammed veya diğer adıyla Kadı Muhammed Kimdir? diye bir soru soracak olursak ilk önce Qazî Muhammedin doğum yerinden başlamamız gerekir. Qazi Muhammed nerelidir? sorusuyla beraber bu efsanevi lideri tanıtmaya başlayalım. Qazî Muhammed 1900 Yılında Rojhelat(İran Kürdistanı) bölgesinin Mehabad şehrinde dünyaya gelmiştir. Qazî Muhammedin ismindeki Qazî mahlası babasından gelmektedir. Bilindiği üzere Qazî, Kadı kavramı islam aleminde adlî yetkiyi elinde barındıran kişilere denilmektedir. Bugün kü tabirle yargıç veya savcılara o dönemde Kadı denilmekteydi. Qazî Muhammedin ailesi Mehabad’ın önde gelen ailelerinden oluşmaktaydı. Qazi Muhammed’in babası çocukluktan beri medrese eğitimi aldığı için ve Kadı’lıkla öne çıkan bir aile oldukları için Qazi Ali olarak bilinmektedir. Mehabad Vakıflar Dairesi müdürlüğüne babasından sonra atanıp büyük hizmetlere öncülük etmiştir.

ilgili içerik Qazî Muhammed ve Arkadaşlarının İdam Yıl Dönümü

Qazi Muhammed’in Görüşleri ve Mücadelesi

Qazi Muhammed’in görüşleri nelerdir? Qazi Muhammed, bir yandan imamlık yaparken diğer yandan halkı özgürlük ve bağımsızlık konusunda bilinçlendiriyor ve halka “Bir dağlının en önemli görevi özgürlük uğruna savaşmaktır” diyordu. Qazi Muhammed 1946 yılında Mahabad Kürdistan Cumhuriyetini kurdu. Qazi Muhammed için Kürdistan Devleti kurmak en büyük hayaldi ve bu hayalini hayata geçirmiş bir liderdir.

qazî muhammed ve mahabad kürdistan cumhuriyeti

Kürdistan Devletinin Kuruluşu

17 Aralık 1945 yılında, Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti olarak, Mahabad’ın Çarçıra meydanında ilan edildi. Ancak bu Cumhuriyet resmi olarak ilan edilmemişti.  Kürdistan Cumhuriyetinin başına da Qazi Muhammed getirildi. Kısa bir süre sonra Eylül, 1945 de Qazi Muhammed ve beraberindeki kürt liderler, yeni ve meşru bir Kürt Cumhuriyeti kurmak için, Sovyetler Birliği, Tebriz, Bakü ve Azerbaycan’a destek istemek için gittiler. Sovyetler Birliğinin desteği ile Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti resmen kurulmuş oldu. Qazi Muhammed Mahabad Kürdistan Cumhuriyetini o dönemde en yakınında bulunan Mustafa Barzani ile gerçekleştirmiştir. Cumhuriyetin kurulmasının ardından çeşitli bakanlıklar kurulmuştur. Tarım olarak en çok tütün yetiştiriliyor ve bu tütünler Sovyetler Birliğine satılmaktaydı. Halkın neredeyse en büyük geçim kaynağı tütündü. Eğitimde ana dil Kürtçe olarak yapılıyordu. Kültür ve sanat alanında yapılan her türlü faaliyet Kürtçe olarak yapılıyordu.

ilgili içerik Qazi Muhammed, Gerçek Olan Rüya | Hayatı ve Mücadelesi

Mehabad Kürdistan Cumhuriyetinde Görev Dağılımı

Mehabad Kürdistan Cumhuriyeti bir diğer adıyla Mehabad Kürt Devleti kuruluşundan itibaren önemli şahsiyetlerle öne çıkmıştır. Kürt tarihinde önemli çığır açan bu şahsiyetler başta Qazî Mihemmed olmak üzere Hacı Baba, Mustafa Barzani ve Seyf’i Qazo yer almaktadır. Bilindiği üzere Mustafa Barzani daha sonra büyük bir mücadele vererek Irak Kürdistanında Federal Bağımsız Kürdistan’ın kuruluşunu sağlamıştır. Ve Federal Kürdistan Cumhurbaşkanı Mesud Barzani’nin babasıdır. Mehabad Kürdistanında kurulan Kürdistan Devletinin hayali bugün Irak Kürdistanında önümüze çıkmaktadır. Irak Kürdistanında Kürt Devleti nasıl kuruldu? gibi konulara giremeyeceğiz. Irak Kürdistanı hakkında bilgilere bir sonraki makalelerimizde yer vereceğiz.

Şimdi gelelim Mehabad Kürdistanında görev alan kişilerin görev dağılımına;

Qazî Mihemmed : Cumhurbaşkanı

Bilindiği üzere Qazî Mihemmed Mehabad Kürt Devletinin kuruluşuna öncülük edip, bu devletin resmi Cumhurbaşkanı olarak görev yapmaktaydı. Her ne kadar görev süresi kısıtlı olup Devlet bastırılsa da günümüzde bu hayalinin Irak Kürdistan’ında diri tutulduğunu görmekteyiz.

Hacı Baba : Başbakan

Mela Mustafa Barzani : Genelkurmay Başkanı

Seyfi Qazi: Kolluk Kuvvetleri Komutanlığı

Mehabad Kürdistanında görev dağılımı bu şekildedir. Mehabad Kürdistan Cumhuriyeti kurulduktan sonra Kürdistan Millet Meclisi çalışmalara başlamış ve Kürtçe devletin resmi dili haline gelmiştir. Aynı şekilde Kürt şair Dildar tarafından yazılan ve Kürt milli marşı haline gelen Ey Reqîb marşı devletin resmi marşı olmuştur. Bu marş günümüzde Irak Kürdistanında da devletin milli marşı olarak kamu makamlarında okunmaktadır. Kürt Milli Marşı dışında aynı gün Kürt Milli Bayrağı da ilan edilmiş ve Qadi Muhammed öncülüğünde Kürdistan Bayrağı seçilmiştir. Bayrak üsr kısımda Kırmızı, ortada Beyaz ve alt kısımda ise Yeşil renklerden oluşup tüm bu renklerin üzerinde ise 25 köşeli sarı bir güneş bulunmaktaydı. Kürdistan Bayrağı anlamı da Kürtlerle özdeşleşen sarı, yeşil ve kırmızı renklerden anlamını almaktadır.

Kürdistan Basın Yayın Organları

Mehabad Kürt Devleti’nin kuruluşundan sonra çeşitli basın ve yayın organlarının kuruluşuna geçilmiştir. Zira Basın ve Medya’nın kitlesel önemine hakim olup bu şekilde kitlelere ulaşmayı hedeflemişlerdi. Bu amaçla 10 Ocak 1946 yılında Kürdistan Dergisi yayın hayatına başlamış olup bunun yanında Kürdistan Gazetesi adında bir gazetenin çıkarılması kararlaştırıldı. Kürditan meclisi basın medya ile beraber eğitim alanında da çalışmalara başlayıp ilk öğretime teşvik eden yasalar çıkarmıştır. Eğitimle beraber fakir ailelere gıda ve ders kitapları alanında yardımlar yapıldı. Kültürel çalışmalara önem veren Kürdistan Millet Meclisi iki önemli Kürt şaritlerden olan Hejar ve Hemen adlı şairlerin şiir kitaplarını devlet matbaasında bastırdı. Kürdistan Devleti eğitim üzerine ağırlık verdiği için çok kısa bir sürede çeşitli Kürt okulları kuruldu ve Kürtçe eğitim verilmeye başlandı.

Kürtçe Dergiler kuruldu. Mehabad Kürdistan Cumhuriyetinde ilk kurulan dergiler arasında Hawar ve Hilale dergileri yer almaktadır. Hawar dergisinin ilk sayımında Kürdistan bayrağı yer almaktaydı. Tarihler 10 martı gösterdiğinde ise Sovyetlerin göndermiş olduğu bir verici baz sayesinde Mehabad Radyosu yayın hayatına başladı. Kısaca Kürdista Cumhuriyetinde Basın ve Yayın hakkında vereceğimiz bilgiler bunlar. Kürt medyası hakkında bilgiler için Kürt Basın Tarihi başlığıyla yazmış olduğumuz makalemizi ayrıca okuyabilirsiniz.

mustafa barzani hayatı

Mustafa Barzani Kimdir?

Molla Mustafa Barzani, (1903- 1979) yılları arasında yaşamış, Irak Kürt milliyetçi hareketinin önemli isimlerinden ve liderlerindendi. Qazi Muhammed gibi o da Bağımsız Kürt devleti kurmak için çok mücadele etmiş bir liderdir. Irak’ın Erbil bölgesinde Baran’da doğmuştur. Aynı zamanda Kuzey Irak’ da bulunan Barzan aşiretinin lideriydi. Molla Mustafa Barzani, ikinci dünya savaşı döneminde 1943 yılında Barzan’ da bir ayaklanma başlattı. Ancak Bağdat yönetimi ayaklanmayı geri püskürttü ve Molla Mustafa Barzani İran’a kaçmak zorunda kaldı. Kürtler 1945 yılında Bakü’de büyük bir Kürt milli kongresi yaptılar ve ardından Mahabad Kürt Cumhuriyetini ilan ettiler. Qazi Muhammed Cumhurbaşkanı seçildi ve Molla Mustafa Barzani de başkomutanlığa atandı. Kurulan bağımsız Kürt Cumhuriyetinin ömrü çok kısa kısa sürdü. İran hükümeti Cumhuriyetinin varlığını çok kanlı bir biçimde bitirdi. Molla Mustafa Barzani’de 1947 yılında Sovyetler Birliğine sığındı. 11 yıl Sovyetler Birliğinde kalan Mustafa Barzani 1958’de tekrar Irak’a döndü.

ilgili içerik Mustafa Barzani’nin Son Yılları-David A. Kron

Qazi Muhammed’in Kürt Halkına Vasiyeti

Qazi Muhammed’in İran arşivlerinde saklanan ve idam edilmeden önce Kürt halkına yazdığı vasiyet;

• Allaha peygambere ve Allaha yakın olan her şeye inanın ve iman edin.
• Birlik ve beraberliğinizi bozmayın, birbirinize kötülük yapmayın. Hizmet ve sorumluluk alın ve tamahkar olmayın.
• Eğitimli olun, eğitim seviyenizi yüksek tutun. Böylece düşmanlar sizi aldatamaz.
• Acemlere inanmayın. Acemler sizin düşmanınızdır. Dininizin, halkınızın ve vatanınızın düşmanıdır. Tarih bunu ispat etmiştir.
• Önemsiz yaşamlar uğruna, kendinizi düşmana satmayın. Düşman her zaman düşmandır, güvenilmez.
• Hiçbir alanda birbirinize ihanet etmeyin. Hele siyasi, maddi, manevi ve namus konusunda asla ihanet etmeyin. Çünkü hainler Allah’ın ve bütün insanların huzurunda haindir. İhanet döner kendini bulur.
• Eğer bir kişi ihanet etmeden işini yapıyorsa ona yardımcı olun, kıskançlıkla yaklaşmayın. Hele Allah göstermesin yabancıların ajanı olmayın.
• Vasiyetimde belirttiğim, cami, hastane ve okullar hakkında yazdıklarımı uygulayın ve bunlardan yararlanın.
• Baskı ve zulüm karşısında mücadele edin, geri durmayın. Dünya malı önemli değildir. Vatanınız olduğu sürece özgür olursunuz. Ancak o zaman saygınlığınız olur.
• Bir tek Allaha can borcum vardır. Başka kimseye borcum olduğunu zannetmiyorum. Ancak ola ki ufak tefek borçlarım çıkarsa, geriye çok mal mülk bıraktım gitsin varislerimden borcunu istesin. Her zaman birbirinizin yanında ve birbirinize destek olun. Yoksa asla başarılı olamazsınız. Birbirinize eziyet etmeyin.

Allah sizi düşmanlarınızın karşısında zafere ulaştırsın. Sadi’nin buyurduğu gibi “Amacımız nasihatti, yaptık. Sizi Allaha havale ettik gidiyoruz”

ilgili içerik Mesud Barzani Kimdir?

Qazi Muhammed’in başkanı olduğu tarihteki ilk Kürt Cumhuriyeti, Sovyetler Birliğinin desteği ile kurulmuş ancak çok uzun ömürlü olamamıştır. Bağımsızlık mücadelesinin önderi QaziMuhammedin kurduğu Kürdistan Cumhuriyeti İran tarafından sonlandırıldı. Qazi Muhammed, İran askeri mahkemeleri tarafından kardeşi ile birlikte yargılandı ve idama mahkûm edildi. Her şeyi kendisinin yaptığını söyleyen Qazi Muhammed kardeşinin idam edilmemesi için uğraştı. Ancak bu dileği kabul edilmedi. Bağımsız Kürdistan Cumhuriyetinin kurulduğu, Çarçıra meydanında kardeşiyle birlikte 31 Mart 1947 yılında idam edildi. 2018 yılında Mahabad Kürt Cumhuriyetinin kuruluşunun 70. Yıldönümünde Diyarbakır’da anıldı. Qazi Muhammed hakkında detyalı bilgiler için daha önce yazmış olduğumuz Qazi Muhammed, Gerçek Olan Rüya | Hayatı ve Mücadelesi başlıklı makalemizi de inceleyebilirsiniz.