Kürtlerin tarih boyunca kendi kültür ve geleneklerinden inşa edilmiş ve günümüze kadar ulaşan farklı sanat dalları vardır. Bunların en çok bilineni Dengbêjlerdir. Bizler bugün Kürt Sanatı: Dengbêjler, Şiirler, Müzikler ve Edebiyat başlıklı yazımızla Kürt edebiyatında önemli bir konuma sahip olan Dengbejler hakkında konuşup aynı şekilde Kürtçe müzikler ve Kürtçe şiirlerin geçmişi hakkında konuşacağız. Kürt edebiyatında çeşitli şaheserler oluşturan yapıtları da ayrıca makalemizde bulmanız mümkündür.
İçindekiler:
Sanat Kokan Kürt Tarihi Sanat denildiği zaman akla ilk olarak insanda güzel duygular uyandıran, estetik bir zevk ile yoğrulmuş eserler gelmektedir. Sanatı sanat yapan biçilmiş bir eseri daha güzel gören, ona derin anlamlar yükleyerek daha da geniş açıyla bakan insanların, sanatkarların sihir ortaya çıkarmalarıdır.
Gerçek, olduğu gibi değil de hayal gücü ile zenginleştirilerek biraz da var olmayan güzelliklerle bezenerek hayal dünyasında yaşatıldığı sürece neresinden tutarsanız tutun bir sanat olarak elinize bulaşacaktır. Maddi anlamlardan uzak tamamıyla insanın manevi değerlerine hitap eden baş yapıtlar her zaman daha ön planda olmuştur.
Dans, müzik, şiir, tiyatro, heykel, sinema gibi birçok daldan oluşan sanat her alanda insana hitap etmeyi başarmaktadır.
Bir milletin yaşama tutunma dallarından biri olan sanat, insanlardan koptuğu zaman o halkın içinde mutsuzluklar, hayata düz bakma açısı oluşacak ve insanlar hayattan zevk almamaya başlayacaklardır. Kürt sanatı geniş çerçevede araştırılması gereken bir konu iken bunun içerisinde dengbêjlerde en geniş konularından biridir. Bunun örneğini Kürt kültüründeki dengbejlerden verebiliriz.
Kürt Sanatı: Dengbêjler, Şiirler, Müzikler ve Edebiyat başlığımızın ilk sanat dalı olan Dengbêjler başlığı ile konumuzu anlatmaya devam edelim. Dengbejler Kürtlerin geçmişten gelen kültürlerini, doğal çevrenin yapısını, insanların birbirleriyle olan ilişkilerini, aşkları, acıları, savaşları, bir bebeğin doğumundan ölümüne kadarki zamanda yaşadığı acı tatlı olayları kısacası o milletin miladını ve geleceğini eserlerini kendi sesleri ve makamlarıyla süsleyen kişilerdir. Yani onlar olmadan Kürt milletinin ne geçmişi ne de şimdisi kalacaktır.
Kürt felsefesi olan dengbejlik tiyatro, opera, şiir, türkü, şarkı gibi milletinin kültürünü sanatsallaştıran bir başyapıttır. Başta da belirttiğimiz gibi sanat olmadan o millet var olmayacaktır. Dengbejler de baş yapıt çıkarmak için yer ve zaman önemli değildir. O zamanlardan bu zamanlara dinleri, dilleri, gelenekleri, halk oyunları, türküleri, şiirleri, destanları, hikayeleri, yaşantıları korunarak gelmiş olan ve yaşanılan her şey dengbejlere birer konu olarak geri dönmektedir. Asıl olan içe hapsedilen o duygunun yeşerip dışarı çıkmak istemesiyle alevlenmektedir yani bir şairin şiirini ilhamla yazdığı gibi.
Sadece o sözleri yazmak, düşünmek değil, okuyanın dilinden dinlemek te, dinlenileni sanatsal şekilde algılayabilmek te sanatı anlayan insanların yapabileceği bir yetenektir. Kendi sanat ve kültür yapıtlarını koruyanlar da yine şiirden, resimden, tiyatrodan, edebiyattan, sinemadan, sanattan anlayan kişiler olacaktır.
Kürt Sanatı: Dengbêjler, Şiirler, Müzikler ve Edebiyat başlığımızın devamında Kürtçe Şiirler başlığı ile konumuza açıklık getirmeye devam ediyoruz. Bir diğer konu başlığı ise şiirdir sanatta. Şiir yazmak ya da okumak öyle herkesin yapabileceği türden bir uğraş değildir. Okuduğunu anlamak, okuduğuna yeni anlamlar katmak bu noktada önem kazanmaktadır. 20. yüzyıldan itibaren şimdiye kadar devam ederek gelen Kürt Edebiyatında, şiir her alanda yaygınlık göstermiştir. İlerleyen zamanlarda ise bazı siyasi sebeplerden ve karışıklıklardan dolayı büyüyerek sözlü edebiyatın geniş bir bölümünü kaplamayı da başarmıştır.
Uzun yıllar boyunca şiirle yazılı edebiyata devam eden Kürtler şiirden sonra halktan çıkan masallar ve Avrupa’dan örnek alınan yazı türlerinden örnek alarak hikaye türünde gelişmelere girmişlerdir. Şiirdeki gibi, başlarda o dönemin siyasi konuları, gelenek görenekleri, çevre koşulları hikayelere konu olmuştur.
Benzer yönlerinin dışında şiirden farklı olarak melodisi olan, ölçü kalıpları halinde yazılan nazım biçimi şarkı, türkü; kimi zaman duygusallığımıza yoldaş olup yürekleri dağlamış, kimi zaman da mutluluğumuza eşlik etmiş birer sanat harikalarıdır.
Kürt Sanatı: Dengbêjler, Şiirler, Müzikler ve Edebiyat başlıklı yazımızda kürtçe müzikler hakkında detaylar anlatmaya devam edelim. Mezopotamya’da başlayarak gün geçtikçe yakın bölgelere ve daha geniş alanlara yayılmaya başlayan Kürtçe dili, sürekli olarak değişime ve gelişime uğramış bir dildir. Başlardan beri Kürt kültüründe bulunan dengbejler, bu milletin değişmez parçalarından biri olsa da devir geliştikçe, bu kültürde de çeşitlilikler meydana gelmeye başlamıştır. Batı kültüründen etkilenen Kürt halkı sanat alanında kendisini büyük bir yeniliğe de sokmayı başarmışlardır.
Belli süre sonra modernleşen Kürtçe müzikler önünü alamayıp sürekli bir gelişime değişime girmişlerdir. Bu nedenle de dengbejler kısa süreliğine de olsa eski itibarlarını yavaştan kaybetmeye başlamışlardır. Fakat Kürt halkı tarihini ve milletini koruyup kollayan bir halk olduğu için dengbejlerin yok olmasını engelleyip tarihlerinden kalan atalarına sahip çıkmışlardır. Diyarbakır ve çevresinde dengbejleri koruyan ve onların faaliyetlerini sürdürmeleri için dengbej evleri açılmıştır. Modern müzik bir tarafta gelişmeye devam ederken dengbejler de bir tarafta hükümlülüğünü sürdürmüşlerdir.
Günümüz Kürtçe şarkılarında en çok dinlenen tarzlar genel olarak duygusal, melankolik, aşk acısı ya da ihanet içeren, dünyanın gerçeklikleri ile dolu bir, rahatlatıcı bir fon müziği eşliğinde ve etkileyici sözlere sahip olan şarkılar tercih edilmektedir.
Her insanın kendi zevkine uygun birçok müzik listesi bulunmaktadır Kürtçede. Sanatı sanat yapan da budur aslında. Sanat her kesime hitap etmelidir. Herkesin anlayabileceği kendine has bir eser olmalıdır. Örneğin ağlamak isteyeni ağlatan, gülmek isteyeni güldüren, duygusallaştıran, bazen de kederlendiren, dünya malının dünyada kalacağını unutturmayan, insanın yaşayışını dillendiren, eğlendiren, kavuşamayanlara yoldaş olan, yürekleri dağlayan, ölenleri yad eden, milletini öven, doğal güzellikleri sevdiren, topraklarına sahip çıkan, yaşlıları da unutmayan kısacası her konuya değinen müzikler olmalıdır bunlar.
Kürt Sanatı: Dengbêjler, Şiirler, Müzikler ve Edebiyat başlıklı makalemizin son başlığı olan Kürtlerde Edebiyat başlığı ile Kürt edebiyatına da değinerek makalemizi noktalayacağız. Kendileri için edebiyat konusu oldukça hassas bir nokta olduğu için sanat adı altında geçmişten gelen edebiyat kültürüne de değinmek istiyoruz. Yazılı edebiyat Kürtler’de şiir ile başlasa da sonralarda yerini hikayeye bırakmıştır. Elbette şiir yazma eylemi tam olarak bitmemiştir sadece yaşanılan olaylar daha da uzun yazınlar halinde hikayelere yansımış, yazılan bu hikayeler de gazete ve dergilerde insanların önüne çıkmıştır. Kürtlerin bu alanda gelişmesi onların hikaye kültürlerine bakış açılarının genişlemeye başlamasıyla olmuştur.
Şiirden sonra çıkışının ardından Şeyh Mahmud civar bölgelerde etkisini sürdürmeye başlamıştır, çevre politikasını eleştiri amaçlı Cemil Saib tarafından Türkçe karşılığı ‘’Rüyamda’’ olan Le Xewma isimli hikayeyi yazmıştır.
Bugüne kadar korunarak gelen içerisinde birçok şiir ve rubai içeren Dîwanî Melayê Cezîrî gelenekten, çevresel sorunlara, aşktan, ayrılığa, üzüntüden, mutluluğa akla gelebilecek her konuda eser bulundurmaktadır.
Kürt Sanatı: Dengbêjler, Şiirler, Müzikler ve Edebiyat
Yorum Yaz