Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler

Tarih boyunca çeşitli devletler kuran Kürtler hakkında bilgi vereceğimiz Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler başlıklı makalemizde Kürtlerin diyarbakırda kurduğu devletler hakkında konuşacağız. Bu makalemizde Mervani devletinin tarihi hakkında konuşup Luristan Atabeyliği ve Hazarhespiler hakkında bilgiler aktaracağız.

Kundir

Tarih boyunca çeşitli devletler kuran Kürtler hakkında bilgi vereceğimiz Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler başlıklı makalemizde Kürtlerin diyarbakırda kurduğu devletler hakkında konuşacağız. Bu makalemizde Mervani devletinin tarihi hakkında konuşup Luristan Atabeyliği ve Hazarhespiler hakkında bilgiler aktaracağız.

İçindekiler:

1 Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler
2 Luristan Atabeyliği
3 Luristan
4 Hezarhespiler Atabeyliği
5 Luristan Kralları – Hazarhespiler Hükümdarları

Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler

Diyarbakır topraklarında 10. ve 11. yüzyılda hüküm süren Mervaniler; Kürt ve Arap aşireti olarak kabul edilmektedir. Bu konuda tarihçilerin bazı ihtilafları vardır. 10. yüzyıl başlarına kadar Mervaniler, Emevi halifelerinin Abdülmelik bin Mervan’ın bir kolu olarak Güneydoğu Anadolu topraklarında bir emirlik konumundaydı.

Abbasilerden Ebu Müslim’in bölgeye olan akınları ve saldırıları sonucunda bu emirliğin mensuplarının bir kısmı Arabistan’a doğru göç etmiş, diğer bir kısmı ise Diyarbakır’a gelmiştir. Diyarbakır’a gelen Mervaniler, 990 yılında burada Mervani Devleti’ni kurmuştur. Mervanilerin kurucusu olarak tarihi kayıtlarda Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz yer almaktadır. Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz devleti kurduğu gibi Doğu Anadolu içlerine doğru da akınlar başlatmış ve devletin sınırlarını genişletme çabasına girişmiştir. Bu çabalarında ve akınlarında başarılı olan Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz; Erciş, Silvan ve Nusaybin gibi yerleri almayı başarmıştır.

Luristan Atabeyliği

Bölgede güçlü olan bir diğer aşiret olan Büveyhilerin zayıflaması sonucunda Musul’a yürüyüşe geçen Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz, önce Musul’u elde etmeyi başarmışsa da, sonrasında Bağdat’a da yürümesi nedeniyle Musul’u da kaybetmiştir. Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz 991 yılında Musul’a yeniden bir akın başlatmış ve bu sırada şehrin hakimi konumunda olan Hamdaniler ile savaşırken vefat etmiştir.

Mervaniler’de Taht El Değiştiriyor! Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz’ın ölümünün ardından O’nun kız kardeşinin oğlu olan Hasen bin Mervan, Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz’ın dul kalan eşi ile evlenerek tahtın yeni sahibi olmuştur. Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz’ın Hamdaniler ile olan savaşına kaldığı yerden devam eden Hasen bir Mervan, Hamdanilere karşı 2 kez üstünlük kurmayı başarmıştır. Bununla birlikte Hasen bin Mervan’ın hükümdarlığı 6 yıl sürmüş ve kendisi 997 senesinde Diyarbakır’da öldürülmüştür. Bunun üzerine Hasen bin Mervan’ın yerine kardeşi Mumehhüdüddevle Said bin Mervan geçmiştir.

Luristan

Bu durumu kabul etmeyen Ebu Nasr bin Mervan, Mumehhüdüddevle Said bin Mervan ile taht mücadelesine girişmiş ve bu mücadeleyi Mumehhüdüddevle Said bin Mervan’ı zehirleterek kazanmıştır. Bunun üzerine tahta geçen Ebu Nasr bin Mervan 1011 yılından başlamak üzere tam 50 yıl boyunca Mervanilerin hükümdarı konumunda kalmayı başarmıştır.

Abbasi Halifesi ile anlaşma yoluna giden Ebu Nasr bin Mervan, bu sayede bölgedeki nüfuzunu genişletti ve ülkesindeki zenginlik seviyesini artırdı. Kendi döneminde çok güçlü komşuları (Bizans ve Fatımiler) bulunan Ebu Nasr bin Mervan, bu güçlü komşularla da iyi geçinmeyi bilmiş ve bu sayede devletini uzun süre ayakta tutmuştur. Kendi döneminde Mervaniler’de din olarak Şafii Müslümanlık yaygınlaşmıştır.

Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler 1071 yılına gelindiğinde Anadolu’daki dengeler değişince Ebu Nasr bin Mervan, Selçuklu Sultanı Alp Arslan’a tabi olduğunu bildirdi. Kendisinin vefatından sonra yerine oğlu Mensur geçmiştir. Mensur, aynı zamanda son Mervani Hükümdarı olarak da bilinmektedir. Zira, Ebu Nasr bin Mervan’ın ölümünden sonra Sultan Melikşah’tan Mervani topraklarını ele geçirmek için izin alan Selçuklu veziri Fahrüddevle bin Cehir; giriştiği kanlı savaşlarda başarılı olmuştur. Tahttan çekilen Mensur, vefat edeceği 1096 yılına kadar Ceziret-i İbni Ömer’de hayatını sürdürmüştür.

diyarbakır’da hüküm süren kürt devleti mervaniler

Mervaniler başkent olarak Meyyafarkin’i kullanmışlardır. Mervanilerin başkenti Silvan olarak yer alırken Mervaniler’de resmi dil olarak Kürtçe ve Arapça kullanılmıştır. Devletin hüküm sürdüğü dönemde halkın dini Müslümanlık olmuştur. Bilhassa Şafii mezhebi, halk arasında yayılmıştır. Mervaniler Kürtçe Marwānīyūn olarak anıldığı gibi, bazı tarihi kayıtlarda Nasıruddevle olarak da yer almaktadır.

Mervani Sultanları Tahta Geçişi

Ebu Abdullah el-Baz

Hasen bin Mervan 991

Mumehhidüddevle Said 997

Ebu Nasr bin Mervan 1011

Said (Amid´de) 1061-1063

Nizamüddevle Nasir (Meyyafarikin’de) 1061

Mensur 1079

Selçuklu Fethi 1085

Hezarhespiler Atabeyliği

Hezarhespiler – Fedlaviyan Hazarhespiler, Luristan Atabeyliği ya da Fedlaviyan olarak tarihi kayıtlarda yer almaktadır. Bazı belgelerde ise bu devlet için “Hezarhespan” ifadesi de kullanılmaktadır. 1148 ila 1424 yılları arasında bugün ki İran’ın Fars ve Luristan eyaletlerinde hüküm süren devletin kurucusu bir Kürt aşiretidir. Hazarhespiler Devleti’nin kurucusu olarak kayıtlarda; Fedla isminde bir bey yer almaktadır.

Diyarbakır’da Hüküm Süren Kürt Devleti Mervaniler Fedla Bey, Suriye’den Luristan’a göç etmiş bir Kürt Beyi’dir. Bu Kürt Beyi’nin ismi nedeniyle bu beyliğe de Fedlavi ya da Fedlaviyan denilmiştir. Pek çok kaynakta ise devletin isminin Hazarhespiler olarak geçmesinin nedeni, devletin üstün maharetli atlı savaşçılar yetiştirmesidir. Zira Kürtçe “hezar” kelimesi “bin” anlamına gelirken, “hesp” ise “at” anlamına gelmekte ve “an” da çoğul eki olan “lar” anlamındadır. Dolayısıyla Hazarhespiler kelimesinin anlamı “Binatlar”dır.

Bulunduğu bölgede hükümdarlığını ve etki ettiği toprakları sürekli geliştiren Hazarhespiler Devleti, yaklaşık 300 yıl hüküm sürmeyi başarmıştır. 1424 yılına gelindiğinde Timurların hükümdarı olan Şahruh tarafından o bölgeye yapılan akınlar sonucunda devlet yıkılmıştır. Günümüzde Batı İran bölgesine hitap eden Luristan ya da Hazarhespiler Devleti’nin başkenti Huzistan’dır. Devlet, resmi dil olarak Kürtçe ve Farsça’yı kullanmıştır. Ayrıca Hazarhespiler’in Müslüman oldukları da bilinmektedir.