Hayata Renk Katan Dengbejler

Kundir

Paylaş

Paylaş

0 Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 0

  Mutlu

• 0

  Eğlenmiş

• 0

  Şaşırmış

• 0

  Kızgın

• 0

  Üzgün

Kürtler arasında en çok dinlenilen şarkılar arasında yer alan Dengbejlik bir ağıt türüdür. Genellikle acılı olaylar yaşayan kişiler Dengbej dinleyerek acılarını hafifletmeye çalışmaktadırlar. Bizler bugün Hayata Renk Katan Dengbejler başlıklı makalemizde Dengbej Tahiro’dan Dengbej Şakiroya kadar birçok dengbeje değineceğiz. Ayrıca Dengbej nedir? sorularının cevabını da makalemizde bulmanız mümkündür. En güzel dengbejler Kawis Axa, Şakiro, Xarapatê Xaço olarak bilinmektedir. Dengbejler diyarı muş ise içinde en çok dengbejler çıkaran bölge olarak bilinmektedir.

Hayata Renk Katan Dengbêjler

Kürt kültürünün büyük bir parçasını kaplayan, yazılarıyla değil de sözleriyle isimlerini tarihe kazıyan dengbejler, Doğu Anadolu’da doğarak büyümüş, Kürtlerin yaşam biçimlerini geçmişten geleceğe konu edinmişlerdir. Bir milletin tarihini keşfetmek için nasıl ilgili kitaplara bakıyorsak, Kürtlerin de tarihini bu dengbejlerin herhangi bir çalgı aleti kullanmadan söylediği şiirleri dinleyerek öğrenmekteyiz. Onların melodileri yine kendi sesleri…

Dengbej Ne Demektir?

Kelime bakımından 2 anlamlı sözcükten; ses ve söylemeden ortaya çıkan ‘’dengbej’’ tamamıyla sözlü yolla kültürü dile getiren, halkın çığlığıdır. Yıllardan beri süregelen etkileri azalmamıştır hatta halkının yaşamını biçimlendirmede yardımcı olmaya devam etmektedir. Ağrı’da yaygınlığını koruyarak yakın çevrede de görülen dengbejler, kendilerine has ses ve söyleyiş biçimiyle dile getirilirler.

Türklerde türkü olarak adlandırılan eserler Kürt kültüründe Kolam ismini almaktadır. Her bir dengbej kendi sesiyle bu eserleri seslendirmekte aynı zamanda kolamda anlatılanlar kendi hayatlarından, yaşantılarından olaylar olmaktadır. Türkülerde olduğu gibi işlenen aşk, ölüm, doğa, tarih, acı, keder gibi temalar kolamlarda da bulunmaktadır.

Dengbejler Kimlerdir?

Dengbejler öyle önemli kişilerdir ki, zamanında şayet o bölgede namı olan bir ağanın kendine ait dengbeji yok ise itibarı da yoktur demekmiş.

Kürt tarihine ışık tutarak, toplumun yaşayış biçimini, bunca zaman çektiği sıkıntıları, zaman zaman yaşanılan mutlulukları kısacası her olayı ilmek ilmek söze, nağmelere aktarmışlardır. Dengbejlerin olmaması demek Kürtlerin hayat damarlarından birinin olmaması, o kültür eksik kalması demektir.

Nasıl ki tarih kitaplarımız bizler için geçmişe ve geleceğimize tutulan ışıksa, dengbejlerin eserlerine verilmeyen değer onları karanlıkta kalmaya maruz bırakmaktır. Her kültürde olduğu gibi bu gibi değerlere sahip çıkmak ve yaşanılan süre zarfı boyunca yaşatmak her bireyin üstüne düşen sorumluklardandır. Eğer insan milletini, tarihini, kültürünü, insanlarını, ırkını sahiplenirse, bir o kadar da sahiplendiği kadar yaşar.

Dengbejlerin Kapsadığı Alanlar Nelerdir?

Kürt felsefesi olan dengbejlik tiyatro, opera, şiir, türkü, şarkı gibi milletinin kültürünü sanatsallaştıran bir başyapıttır. Birbirinden değerli insanların kalplerinde taht kurmayı başaran başarılı dengbejler arasında Dengbêj Karapete Xaço ve kadın dengbej Meryem Xan yer almaktadır.

Sadece yaşanılan olayları değil de doğa da yetişen büyüyen çiçeği, böceği, hayvanı, iki insan arasındaki gizli aşkı, birbirine geç kalınmışlığı, ihanetleri, yemek kültürünü, dans oyunlarını, ovaların, yaylaların güzelliğini, çekilen cezaları ve daha birçok akla gelemeyecek olayları yeri gelmiş bir çay kenarında yeri gelmiş sevdalı olduklarının yanlarında, bazen ölüm döşeğinde bazen ise düğünde dile getirmişlerdir.

Dengbej Nerelerde ve Ne Zaman Söylenilir?

Onlar için yer ve zaman önemli değildir. Önemli olan içe hapsedilen o duygunun yeşerip dışarı çıkmak istemesiyle alevlenmektedir. Kimi de kavgada karşısındaki kişiyi kırmamak için söyleyemediklerini oturup söylediği mahlasında dile getirir. O yüzden duygunun ne zaman ve nereden geleceği belli değildir. Öyle yüreklidir öyle babacandır ki bu dengbejler, yeri gelmiş sevdiği insanın yanına yaklaşabilmek için ceza alacağını bile bile, falakaya yatacaığını ya da hapse gireceğini bile bile gönlünün sesinin peşinden gitmiştir. O yüzden güvenilir işte onlara, söylediklerine…

Dengbej odaları dinleyenlerinin kulaklarının pasını silmeye yetmiş, tarihin gerçekliğini apaçık ortaya sermiştir aslında. Tabi bu yaşanılanlar tarihini gerçekten onları dinleyerek öğrenmek isteyenlere nasip olmuştur sadece.

Kürt Tarihinde Dengbejlik

Diğer toplumların birleşip el birliği ile Kürtlere karşı olan dik başlılıkları ve saldırgan tavırlarından dolayı Kürtler belli bir dönemde yalnız başlarına, çaresiz bir şekilde kalmışlardır. Ülkeleri işgal altına alınmıştır. Kendi topraklarında yaşam sürseler bile sanki başka topraklar üzerinde misafir yaşıyorlarmışçasına dışlanmış ve yalnız bırakılmışlardır. O dönemler Kürtler için oldukça zor zamanlar yaşatmıştır. Onlara en dokunan ise kendi dillerini konuşamamak olmuştur.

Güneyin aksine Kuzey Kürdistan’da yaşayan Kürtler kendi kültürlerini hiçbir şekilde yaşayamamış, destanlarını kendi dilleriyle okuyamamış, yazamamış ve birbirleriyle konuşamamışlardır. Bu yüzden geçmişten gelen bu kopukluklar onlar üzerinde güçlü birleşmelere neden olmuştur. Temellerini sağlam kazıdıklarından dolayı kültürleri ve tarihleri asla saptırılmamış ve bozulmamıştır.

O günlerden bugünlere dinleri, dilleri, gelenekleri, görenekleri, dansları, türküleri, şiirleri, destanları, hikayeleri, yaşantıları korunarak gelmiş ve yaşanılan her şey dengbejlere birer konu olarak geri dönmüştür.

Hiç kimse onların dili dışında bu tür birlikteliklerini yok etmeye kalkışamamış, kalkışsa da başarılı olamamıştır. Dengbejler milletin dedeleri, büyükleri, saygıdeğer kişileridir. Onlar yeri gelmiş fakirle fakir, açla aç, üzülenle üzgün, kederlenenle kederli, kahramanla kahraman olmuş her bireyden az biraz bir şeyler toplamış biriktirmişlerdir içlerinde.. bu yüzden Kürt halkı dengbejlerine her konuda çok şey borçludur.

Başta da belirttiğimiz gibi aslında dengbejlerin çoğu yaşanılan olayları, hayatlarını, destanları söylerken herhangi bir müzik aleti kullanmazlar ama bazıları, tef (erbane) ya da kaval (bılur) gibi çalgılarla söylediklerine eşlik ederler. Asıl çalgı onların kendi gırtlaklarıdır. Bu gırtlaktan çıkan seslerin ortaya çıkardıkları şaheserlere kilam ve lawik ismi verilmektedir.

Bir milletin yıllar geçse de kaybolmayacağı tek unsuru dil olduğu gibi, dengbejlerin eserleri de dile dayandığından, varlığını asla kaybetmeyecektir.

dengbejler kimlerdir

Devam Eden Dengbej Kültürü

Gelenek ve görenek halinde devam etmekte olan dengbejler, günümüzde çok yaygın olarak bulunmasalar da, halen daha Kars, Erzurum, Van gibi Doğu Anadolu bölgesi illerinin köy kesimlerinde devam etmektedir. Bu iller Serhat Bölgesi diye anılmaktadır. Hatta dengbejlerine kolaylık sağlayan Diyarbakır belediyesi onlara özel 2007 yılında faaliyete geçen bir dengbej evi açmıştır.

En Çok Bilinen Dengbejler

– Kawis Axa

– Karapetê Xaço

– Evdalê Zeynikê

– Şakiro

– Dengbej Zahıro

Dengbejlerde Erivan Radyosu’nun Önemi

İsminden de anlaşılacağı üzere Erivan Ermenistan’ın başkentidir. Başlarda da bahsettiğimiz gibi Kürtlere yapılan saldırı ve zorlamalarda çoğu dengbej farklı yerlere dağıtılmıştır daha doğrusu sürgün edilmiştir. Bu göç edenlerin bazıları Ermenistan’a gitmişlerdir. Zaman geçtikçe dengbejlerin orada söyledikleri kilam ve lawikler şöhretini arttırmış ve Ermenistan radyosuna çıkmaya başlamıştır. Bunu dinleyen Kürt halkı dengbejlere yoldaş olmuş ve zamanla dinleyici sayıları artış göstermiştir.

Kendilerini orada dünyaya tanıtma şansı yakalayan birçok dengbej ilk kez seslerini büyük kitleleri duyurmuşlardır. Yıllarca kaydedilmeden insanoğluna hitap edilen eserler o zaman ilk kez kayıt altına alınmaya başlanmıştır. Bu şekilde dünyanın çoğu yerine taşınmıştır ve Ermeni radyosu Kürt kültürünün gelişmesinde ve büyümesin rol oynayan en büyük etken olarak tarihe kazınmıştır. O yüzden Kürtler için Ermenilerin yeri bir başkadır.

Dengbejlerin Coğrafik Dağılışları

Serhad Bölgesi olarak belirtilen alanlarda daha fazla kendini gösteren dengbejler, bölgeden bölgeye şive farklılıkları göstermektedirler. Örneğin Mardin’de yaşayan dengbejlerin söyleyiş tarzları Diyarbakır yöresine göre daha yavaş ve sakin kalmaktadır. Akıcılık biraz daha azdır. Kadın dengbejlere başta farklı bir şekilde sıtranbej kelimesi ile hitap edilse de bu sonralarda değişmiştir ve ilk olarak Ayşe Şan’a dengbej denilerek yeniliğe adım atılmıştır.

Asıl olarak Ermenistan yardımıyla diğer bölgelere yayılma konusunda artış görülmüş olsa da Mezopotamya bölgesi dengbejliğin ortaya çıktığı yerdir. Sonralarda ise çeşitli Avrupa ülkelerine, geçmişteki adıyla Sovyetler’e yayılarak birçok insan tarafından bu konuya aşinalık arttırılmıştır.