Evdalê Zeynikê Hayatı ve Sözleri

Kürt şairler serimizde bugün Evdalê Zeynikê Hayatı ve Sözleri makalesi ile karşınızdayız. Bu yazıda Evdalê Zeynikê’nin sözleri başta olmak üzere Evdalê Zeynikê Şiirleri ve Evdalê Zeynikê şarkı sözleri gibi bir çok konuya hakim olabileceksiniz. Gelin hep beraber Evdalê Zeynikê kimdir? öğrenelim.

Evdalé Zeynıké; Patnos kültürünün en önemli simalarındandır.IVIII. Yüzyılın en büyük düşünürlerinden bir olan Evdal’ın ataları Urfa – Patnos arasında göçebelik yaparak yaşamlarını sürdürürken;Erken bastıran kış bir ile birlikte o yıldan itibaren Patnos ovasında kalıcı olarak yerleşik düzene geçmişlerdir.

Evdalê Zeynikê Hayatı ve Sözleri

Yaşar Kemal’in “Benim fikir babamdır.”dediği Evdalé Zeynıké  Küçük yaşta babasını kaybettiğinden annesinin adıyla anılmıştır.Annesinin adı Zeynep’tir.Kürt kültüründe şirinliğin ifadesi olan “ké” ekini alarak Zeynıké olarak  bilinen Evdal’ın annesi,Evdal’ı yoksulluk içinde büyütmüştür. Otuz yaşına kadar tek bir stran(türkü) bile okumayan Evdal, hep rençberlik yapmıştır.Otuz yaşında gördüğü bir rüyanın yorumundan sonra hastalanmış aylarca yataktan çıkmamıştır.iyileşme sürecinde yatakta söylediği melodiler o güne dek duyulmamış bir makamın müjdecisi olduğunu insanlar daha sonra anlamaya başladılar.”  Ve o günden sonra Serhad Dengbéjleri,onun  ekolünün devamcısı oldular.

Evdalê Zeynikê Kimdir?

Evdal’ın dizelerinde aşkın yakıcı özellikleri ile birlikte,hicvedici özelliklerini de bir arada görmek mümkündür.Erzurum’a öküz arabasıyla ticarete gittiği dönemlerde misafir kaldıkları evin genç kızının, boyu ile alay etmesine içerlenmiş,(Evdalın boyu oldukça kısadır)akşam köyde yapılan düğüne türküleri ile katılmış,Govendin başını çeken kızın kolunda oynayarak tuttuğu elin parmaklarını “xwin nav neynık a da dı nıquti” dedirtecek kadar sıkıp bir nevi intikam almıştır. Ardından “De tu here. Bıra her kes xéré jı bazara xwe bı bine.”demekle, kinci bir özelliği olduğunu da ortaya koymuştur.

Evdalê Zeynikê Hayatı

Uzun yıllar, makamındaki farklılık,sesindeki emsalsiz coşku ile Serhad’de “Şahé Dengbéja diye anılan Evdal, Eleşkirt beyi Sürmeli Memet Paşa’ya dengbéjlik yapmış ve onunla birlikte Kozan’,Avşar’ları  sürme görevinde yer almıştır. Kürt Tarihinde Şeré Xozané diye bilinen bu görevde Evdal’ın Avşar beyi Dadaloğlu ile tanışıp tanışmadığını bilmiyoruz ama

           Belimizde kılıcımız kirmani

           Taşı deler mızrağımın temreni

           Hakkımızda devlet etmiş fermanı

           Ferman padişahın dağlar bizimdir.

Dizelerinde duygularını ifade eden avşar beyi Dadaloğlu’nun,Evdal’la aynı onurlu yaşam ve özgürlüğe olan aşkının ortak yönlerini fark edebiliyoruz.Aslında Evdal ,Şeré Xozané diye adlandırdığı bu teşçir olayında Avşarlar’dan pek söz etmez hep Çukurova’nın bataklığını ve yılanlarını anlatır.

Ermeni asıllı Gulé ile evli olan Evdal’ın ,Temo adında bir de oğlu vardır. Yaşlandığında  gözleri kör olan Evdal,,Kör gözlerle kanadı kırık bir turnaya kış boyunca bakar.Bunu uzun uzadıya stranlarında anlatır.Ve bir gün mucize gerçekleşir. Evdal’ın  gözleri turnanın kanadı iyileşir.

           Temo lewo lı kalbun é,lı korbun é

            Xwedé xırab bıke tınebun é

Gibi oldukça fazla sözcüklerle toplumun sosyal yapısını sıtranlarında uzun uzun anlatan evdal:Kürt kültürünün Homeros’u, Dede Korkut’udur.(1)

Evdalê Zeynikê Şarkıları

 EVDAL’IN TÜRKÜLERİNDEN ( STRAN-KLAM) KESİTLER

Lo Miro Sözleri

Evdal Begê bi sê denga kire gazî,

Go Surmelî Memed Paşa bavo,

Wê hal û hewalê me çawa be ?

Li kêleka me ya rastê eskerê Romê ye

Li pêşya me eskerê Hecî Ûsiv Paşayê Sîpikî,

Sofî Paşayê Hesenî, Temoyê Cibirî ye,

Li xana Çerkeza, bi me ra hûre-hûr e, gaze-gaz e,

Surmelî Memed Paşa digo Evla Beg, lawo, tu bajo

Ez bavê te me, kilê çevê Eyşan Xanimê me

Ez xudanê şanzde agirê me, lawo tu bajo !

Bavê teyê şev -xûnê li Ereb xe,

Li warê Husên Begê ra lêxe

Di Sînega Êzdiya û Çemçê ra derbas be

Bi sibê ra konaxa bavê te Pîrkend e…

Gûlê Şarkı Sözleri

Gulê go: Evdal marimo, çevê min reşin, reş belane,

Minê rojê heft cara bi kilê Sibhanyê ew kil dane,

Gele dengbêjê nola Evdalê Zeynikê

Seva çevê mine belek jinê xwe berdane.

Yan

Evdêl go: Gulê merûmê, ez ji teyra teyrê mêjim,

Ezê derdê Gula Xamûrê hinî kerim, hinî gêjim,

Heçî cîyê Gula Xamûrê lê, ez navêjim, ez dengbêjim…

GULE

Gulê rabe,

Iro ez û tê herine Xamûrê vê dewatê,

Gula min yeke enî gewr e, meş werdek e,

bisk bi têl e, qube qaz e,

Sergovendî çevê min dî, dilêm ketê,

Ezê ji dê-bavê bixwezim, eger dan xwe dan,

Eger nedan, ji derdê dila ez û Gula bav fille

Bibin xûşk û birê axiretê.

Gulê canê,Gulê canê, şemamoka min heyranê,

Dev sedefê, koka dirana mircanê,

Sîng dikana incîyanê…

Evdalê Zeynikê Sözleri

Êlê dayê Xozan e, xweş Xozane,

De bira Xwedê xirav bike deşta Mûşê, alîk berfe, yek zozane,

Ezê ketime qalê û selefê siyara, Qeymezê Êzdî, sîyarê Senemê

Ne navdane…

Êlê dayê delîlê. Xozandaxê van firîka,

Ezê çi bikim qolê zêra, gurzê ber cênîka,

Şevê naxewim, germa rojê,

Evarê naxewim derd û kulê van wawîka…

 AY DIL

Xudê xirab bike dilê bê dil,

Mînanî gakî bê weris û bê cil,

Mînanî kirasekî qolî bê mil,

Mînanî xasbaxçêkî bê gul,

Mînanî dara bê şalûl û bilbil.

Bira dilê merya bi dil be,

Bira tûrê parsê li mil be,

Bira tijî garis û gil-gil be,

Bira tûrê parsê qul be.

Bira pars ne li vir be,

Li nav welatê gawir be

Bira ser-raxa mêriv gûnî be,

Bira bin –raxa mêriv postê jijû be,

Ber-serya meriv kevir be,

Xurê mêriv karî nanê gilgil be…

TEMO LAWO

Temo lawo, derdê min besî mi nîne,

Nizanim îro te li min xêr e,

Lawo îro girrek bi lingê mi ketye

Hetanî tepa serê mi dihêre,

Hey lo lawo mizgînya mi li te be,

Min berhemek usa li dinyayê hîştye,

Heta roja qiyametê li erdê bimîne,

Ew tucar xirab nabe, mîna zêre…

Lawo tirsa mi tune ji mirinê, ezê bimirim,

piştî min ra tu were her kes rabe

Dewa dengbêjyê, şairyê bike,

Wê bêjin xelk li gotin û miqama napirse,

Herkesê meydanê bide hespê xwe

Û li hesabê xwe binhêre…

QULING

Hey qulingo,mal xirabo te ci ser min da qire-qire,

Per û baskê te şikestîne, çevê min tunîne,

Emê dueakê bikin ji Xwedê ye,

Çevê min dermanke, baskê te bicebirîne.

Teleso, çevê min korin, baskê te şikestîne,

Ezê bişînim bira Loqman bêyo,

Çevê min silametke, baskê Qulingê min bicebirîne.

Qulingo, malxiravo, çevê min korin, perê te şikestîne,

Emê destê hev bigrin xwe bavên ber derê hekîme,

Belkê çevê min sax bike, baskê te bicêribîne.

Quling Sözleri

Evdal dibê qolingo bihar e bi ser me da
Me qîrîne dibê per û baskê qolingê mi şikestîne
Çavê Evdalê Zeynikê kore rê nabîne kesek
Xwedan xêr tune bi destê Evdalê Zeynikê
Bigere bavê ser ocaxa Şêx Badîne belkî dûakê bixwaze ji xaliqê alemê rebê jorîn
Xwedê çavê Evdalê zeynê saxke, per û baskê qolingê min bicebrîne
li min wayê li min wayê
Temo lawo felek xayîne bi bavê tera cibikim nayê rayê
Temo lawo bihare dilê bavê te ha bi naze.
Bavê te korbûye,li pey koç û kerîya digere gaz bi gaze.
Kesekê xêrxwazê xêra tune bi destê Evdalê Zeynê bigre bavê li ser ziyareta Hacî Elî, Şêx Şeref sehîdê
Mixakomê li ber derê Şêx Miaze.
Li min wayê li min wayê way Ax limin wayê limin wayê Temo lawo felek xayîne bi bavê tera cibikim nayê rayê
Temo lawo birek qîz û bukê cemaldîna cêrê wan li milan bu mesîya bun kanîyê.
Bûkekê esilpîs di navda hebû dikenîya digo eva kalê korê peritî kîye
Keçikek esilzade di nav da hebû go qîzê Tu korbibî tu nasnakî, eva Evdalê Zeynê bavê Temo siwarê gogerçîne
Dengbejê Surmelî Mehmet Paşa lawo korbûye ketiye feqîrîyê.
Kesekî xêr xwezî xwedanî xêra tune bi destê Evdalê Zeynê bigre bavê li ser rêka vê kanîyê.
Li min wayê li min wayê ax limin wayê limin wayê.Temo lawo felek xayîne bi bavê tera çibikim nayê rayê

Evdale Zeynikenin hayatını aktardıktan sonra Dengbejler yazımızı da okuyabilirsiniz.