Sitemize üye olarak beğendiğiniz içerikleri favorilerinize ekleyebilir, kendi ürettiğiniz ya da internet üzerinde beğendiğiniz içerikleri sitemizin ziyaretçilerine içerik gönder seçeneği ile sunabilirsiniz.
Sitemize üye olarak beğendiğiniz içerikleri favorilerinize ekleyebilir, kendi ürettiğiniz ya da internet üzerinde beğendiğiniz içerikleri sitemizin ziyaretçilerine içerik gönder seçeneği ile sunabilirsiniz.
Üyelerimize Özel Tüm Opsiyonlardan Kayıt Olarak Faydalanabilirsiniz
0
Mutlu
0
Eğlenmiş
0
Şaşırmış
1
Kızgın
Üzgün
Sitemizi takip eden ziyaretçilerimiz daha önce Kürtlerin kökeni ve Kürt tarihi hakkında kaynaklarla beraber bilgilendirici makaleler yazdığımızı görebilirler. Bugün ise Zazalar Kürt Müdür? Zazaların Kökeni Nereye Dayanıyor? başlığıyla sizlerleyiz. Bu başlıkta Zazalar Kimdir? sorusundan başlayıp Zazalar Kürt müdür? ve zazaların kökeni hakkında tüm detaylı bilgileri sizlerle paylaşacağız. Ayrıca bilinen ünlü zazalar ile bilinen ünlü zaza siyasetçileri de makalemizde görmeniz mümkündür.
İçindekiler:
Zazalar Hakkında Bilgiler! Tarihi olarak İran platosunda yaşayan halklara “İrani Halklar” denildiği bilinmektedir. Zazalar da, pek çok tarihi kaynağa göre bu İrani Halklardan birisi konumundadır(1). Günümüzde Zazaların büyük bölümü Türkiye sınırları içerisinde yer alan Tunceli, Bingöl ve Elazığ illerinde yoğunluklu olarak yaşamaktadırlar. Zazaların kökenlerine dair en çok sorulan sorulardan birisi de Zazalar Kürt mü sorusudur.
Zazalar Kürt Müdür? Zazaların Kökeni Nereye Dayanıyor? makalemizin devamında zazaların kürtlüğü hakkında bilgiler vermeye devam ediyoruz. Dünya üzerinde toplamda bir buçuk milyon ila 3 milyon aralığında Zaza nüfusu yaşamaktadır. Bahse konu sayının yarısından fazlası Türkiye topraklarında hayatlarını sürdürmektedirler. Türkiye’nin ardından en fazla Zaza nüfus Almanya’da yaşamaktadır. Almanya’da yaşayan Zaza nüfusu takribi 170 bin civarıdır. Gürcistan’da 90 bin, Ürdün’de ve Kazakistan’da da 50 bin civarında Zaza yaşamaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etmiş ve burada hayatlarını sürdüren 3 bin civarı Zaza olduğu da bilinmektedir.
Zazaların ana dili Zazaca’dır. Zazaca’nın araştırılması 1800’lü yıllara kadar gitmektedir. İrani diller arasında yer alan Zazaca Türkiye’de Tunceli başta olmak üzere; Erzincan, Bingöl ve Elazığ gibi illerde yoğun olarak konuşulmaktadır. Zaza nüfusunun bulunduğu yerlerde rastlanılan Zazaca Zazaların ana dili olmakla birlikte, Zazalar bulundukları coğrafyada konuşulan dillere de uyum sağlamışlar ve o dilleri de öğrenerek konuşmuşlardır. Aynı şekilde Zazalar birlikte yaşadıkları halkların dillerinden de etkilenmişler ve bu dilleri de öğrenerek konuşmuşlardır.
Zazalar Kürt Müdür? Zazaların Kökeni Nereye Dayanıyor? başlıklı makalemizin devamında zazaların konuştuğu dil olan zazaca hakkında bilgiler vermeye çalıştık. Bu bilgilere devam ederken dünya üzerinde zaza nufüsü konusuna da değinmek istiyoruz. Dünya üzerinde Zazaca takribi 2 milyon civarı kişi tarafından konuşulmaktadır. Bununla birlikte Zazaca’da 3 ana lehçe bulunmaktadır ve Zazaca ile bu lehçeler yöreden yöreye göre farklı şekilde isimlendirilmektedir. Zazaca’nın 3 ana lehçe grubu;
Kuzey Zazacası (Alevi Zazalar)
Merkezî Zazaca (Sünni Zazalar)
Güney Zazacası (Sünni Zazalar) şeklindedir.
Bunun yanında Zazaca için verilen isimler yöreden yöreye göre değişmektedir ve şu şekildedir:
Kırmancki(2): Tunceli, Erzincan ve Bingöl gibi illerde bilhassa Alevi Zazalar tarafından konuşulan Zazaca’ya verilen isim Kırmancki’dir. Bahse konu yerlerde yaşayan Zazalar kendilerine Kırmanc ve yaşadıkları bölgeye de Kırmanciye(3) demektedirler.
Kırdki ya da Kırdi: Diyarbakır, Elazığ ve Bingöl’ün bazı kesimlerinde yaşayan Zazalar, konuştukları Zazaca’ya Kırdki ya da Kırdi de demektedirler. Söz konusu yerlerde yaşayan Zazalar yaşadıkları bölgelere Kırdane ve kendilerine de Kırd demektedirler.
İlk Zazaca kitabı yazan Ahmedi Hasi de kitabı Mevlid’e, “Mewlıdê Kırdi” de demektedir. Dolayısıyla ilk Zazaca kitap Mevlid ya da “Mewlıdê Kırdi”dir diyebiliriz(4)
Dımılki veya Dımıli, Zazaki ve Zonê Ma da yörelere göre konuşulan Zazaca alt dallarıdır.
Zazaların kökenleri ile ilgili pek çok iddia bulunmaktadır. Arkaik kayıtları dikkate alındığında Zazaların binlerce yıl önceki kayıtlarda zikredildiği görülmektedir. Zaza ismi ve kelimesi ilk olarak arkaik metinlerden Bisütün yazıtlarında yer almaktadır. Bahse konu yazıtlar; M.Ö. 552 yılında Pers Kralı Dariyus tarafından yazdırılmıştır. Bisütün yazıtlarında “Zazana” diye bir bölgeden bahsedilmektedir. Bu alan bugün ki yukarı Fırat Havzası’dır ve Zazaların günümüzde yoğun olarak yaşadığı yerler ile örtüşmektedir.
Ayrıca Armanice, Akaçça, Hititçe, Peklice, İbranice ve Urartuca gibi eski dillerin çivi yazılı kayıtlarında “Zaza” ibaresi günümüzdeki kullanımına çok yakın şekliyle geçmektedir. Ayrıca eski Tevrat’da da “Zaza” ibaresine rastlanmaktadır. Ortaçağ yazılı kaynaklarında “Zaza” ismi “Zavzan, Zazan ve Zuzan” vb. olarak geçmektedir.
zazalar kimdir?
Zazalar ile ilgili olarak etniklik tanımlaması uzun yıllardır tartışılagelen bir konu. Bu konuda da 3 iddia bulunmaktadır. Bu iddialardan ilki Zazaların Kürt olduğu yönünde ve bu iddiaya dayanak olarak tarihi bazı kayıtlar gösterilmektedir. Bu konu daha önce gündeme geldiğinde ve yine tartışma konusu olduğunda dönemin BDP Hakkari Milletvekili Adil Zozani Zazaların en eski Kürtler olduğunu iddia ederek; “Zazaca Kürtçe’nin en kadim lehçesidir. Kürtçenin atası sayılan Avesta diline en yakın olan lehçedir. Zaten bu dili Zazaca değil Kürtçe’nin Dımli lehçesi olarak adlandırıyoruz. Zazaların ayrı bir millet olduğunu iddia etmek Kürtleri bölüp, iradelerini zayıf düşürmek ve siyaseten zor durumda bırakmak gayretleridir. Zazalar en eski Kürtlerdir. Son dönemlerde dilden anlamayan dilbilimciler türedi. Böylesi bilimsel bir tartışmayı sistemin yarattığı ayrışma siyasetine teşne olmaları üzücüdür” açıklamasında bulunmuştu(5)
Zazaların etnik kökeni ile ilgili olarak ikinci iddia ise Zazaların Türk olduğu yönündedir. Bu iddiaya dayanak olarak ise “Zazaların Farslara karışmış Türk” olduğuna kitabında yer veren Prof. Dr. David Magie isimli bir Amerikalı tarihçiyi dayanak gösteren dönemin MHP Milletvekili Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu; konuyla ilgili olarak; “Zazaların, Kürtlükle alakaları yok. Amerikalı bilim adamı Prof. Dr. David Magie’nin yazdığı Osmanlı İmparatorluğu’nda doğudaki aşiret ve grupları incelediği yazısında ‘Türklerin biraz Arap ve Farslarla karışmış olanlarıdır’ diyor. Ben de buna inanıyorum. Kürtler sayılarını fazla göstermek için bunu yapıyorlar. Tunceli’de birçok kişi Zazayız diyor bu da yanlış. Başta İzol aşireti olmak üzere Afşarlar var. Bu iddiayı ortaya atanlara göre Seyit Rıza da Kürt. Oysa Seyit Rıza Horasan erenlerinden bir Türkmen. Hatta 1938’deki görüşmelerde ‘beni Türkmenistan’a, Horasan’a gönderin’ diyor.” Açıklamasını yapmış(6)
Zazaların Kürt ve Türk olduğuna dair iddialar bir yana dursun, Zazaların bizzat kendileri, aidiyetlerini “Zaza” olarak tanımlamaktadır. Kendilerinin tarihi olan, dili olan ve kültürü olan bir halk olduğunu belirten Zazalar; hem Türkler ile hem de Kürtler ile akraba topluluk olduklarını, ayrıca aynı bölgede yaşayan kader birliği yapan halklar konumunda bulunduklarını, bununla birlikte ayrı bir etnik kökene sahip olduklarını vurguluyorlar. Konu hakkında daha önce açıklama yapan bilim adamlarına göre de Zazalar ayrı bir etnik kökene sahip özgün bir halk.
Konunun uzmanlarından Zülfü Selcan (Tunceli Üniversitesi Zazaca Bölüm Başkanı): “İrani diller familyası 40 dili içinde barındırır. Zazaca da bu diller içinde, başlı başına bir dildir. Kürtçe ayrı, Zazaca ayrı bir dildir. Bir dil demek başlı başına etnik grup ve halk demektir.” açıklamasında bulunurken, Yrd. Doç. Dr. Ali Kemal Özcan (Tunceli Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanı): “Zazalar ve Kürtler akrabadırlar. Filistinlilerle İsrailliler de akrabadır. Akrabalık ilişkisi farklı, dil farklıdır. Ben bir araştırmamda Kürtçe ve Zazaca’da en çok kullanılan ve eğitimle insan dağarcığına girmemiş 200 kelime seçtim. Aynı araştırmayı Almanca ve İngilizce için de yaptım. Almanca ve İngilizce yüzde 12’lik bir farkla birbirine daha yakın çıktı. Zazaların Kürt olduğunu iddia edenler Türk asimilasyoncu geleneğinin Kürtlere yaptığını Zazalara yapıyor. 80 yıldır Kürtler, dillerinden hareketle Türk olmadıklarını ispatlamak için uğraştılar. Saygılı olmalılar.” açıklamasında bulunmuştur.
Konuya yabancı bir gözle bakmak gerekirse; Dünyaca ünlü Alman dil bilimci Prof. Dr. Jost Gippert’e göre; Zazaca ve Kürtçe akraba diller olmakla birlikte farklı diller konumundadır. Zazaca’yı; “İrani dil grubundan bir dil ve Kürtçeden tamamen ayrı” şeklinde tanımlayan Prof. Dr. Jost Gippert, ayrı bir dilin ayrı bir halk anlamına geldiğini vurguluyor.
Konu hakkında son olarak Zaza bir isme kulak vermek gerekirse, dönemin CHP Tunceli Milletvekili Hüseyin Aygün konuyla ilgili olarak; “Zazacayla Kürtçe ayrı diller. Biri İrani diller ailesine mensup diğeri başka bir aileden geliyor. Dillerin genel iskeletinin farklı olmasının yanı sıra bugünkü günlük konuşmada da bütünüyle farklılaşmış durumda. Zazaca konuşan biriyle Kürtçe konuşan bir kişi günlük hayatta birbirlerini anlayamıyorlar. Zazalar ırki olarak da Kürt değillerdir.” açıklaması ile Zazalar’ın Kürt ya da Türk olmadığını ve ayrı bir millet olarak varlıklarını sürdürdüklerini ifade etmiştir.
Kamuoyunca Tanınan ve Bilinen Ünlü Zazalar
Bilinen ünlü Zaza sanatçıları arasında yer almaktadırlar.
Zaza siyasetçiler arasında ise Kalkınma Eski Bakanı Cevdet Yılmaz, CHP Tunceli eski Milletvekili Hüseyin Aygün, işadamı Abdullah Kiğılı’da bilinen siyasetçi Zazalardandır.
Kaynaklar:
*1- Uluslararası Zaza Tarihi Bildirisi
*2- http://multitree.org/codes/kiu
*3- Bilal Zilan, “Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan”, II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s.367 vd.”
*4- Ehmedê Xasî, Mewlidê Nebî, Litoğrafya Matbaası, Dîyarbekir Vilayeti, 1899, s. 28
*5,6,7- https://www.haberturk.com/gundem/haber/848731-meclise-sicrayan-polemik
ETİKETLER
BENZER İÇERİKLER
OKUYUCU YORUMLARI
Zazalar Kürt Müdür? Zazaların Kökeni Nereye Dayanıyor?
News
6 Ocak 2023
Katliam
Haber
Komik
İlginç
Kürt Edebiyatı
Kürtçe Müzik
Şehir | İlçe | Köy
Kürt Sineması
Yorum Yaz